Uo‘K: 62(075) kbk

Elektrokimyoviy korroziya. Metallarga suyuq elektrolitlarning (tuzlarning suvdagi eritmalari, kislotalar, ishqorlar), shuningdek, nam havoning, ya’ni elektr o‘tkazgichlarning tarkibida ionlari bo‘lgan eritmalarning ta’siri natijasida bo‘ladi. Kristallitlar korro- ziyaga, yemiruvchi ish muhiti ta’sirida bo‘ladigan buyumlarning payvand birikmalari sinaladi.

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar:

1. 
   Payvand choklarda hamda metallarda qanday nuqsonlar bo‘la­ di va ularni vujudga keltirgan sabablar nimalardan iborat?
   
2. 
   Payvand birikmalarning qaysi nuqsonlari faqat tashqi nuqson bo‘ladi?
   
3. 
   Chala payvand nima?
   
4. 
   Payvandlash nuqsonlari qanday bartaraf etiladi?
   
5. 
   Rentgen nuqson ko‘chirishning mohiyati nimada?
   
6. 
   Radiatsion defektoskopiyaning asosiy kamchiligi nimada?
   
7. 
   Ultratovush defektoskopiyaning mohiyati nimadan iborat?
   
8. 
   Ultratovush to‘lqinlarni hosil qilish uchun qanday effekt qo‘lla­ niladi?
   
9. 
   Magnit defektoskopiyaning mohiyati nimadan iborat?
   
10. 
    Oquvchanlik sinash nazoratining pufakchalar usuli mohiyati nimadan iborat?
    
11. 
    Germetik nazoratining gidravlik usuli mohiyati nimada?
    
12. 
    Payvand birikmalarning mexanik xossalarini aniqlash uchun qanday sinash usullari qo‘llaniladi?
    

15. BOB. PAYVANDLASHDA TEXNIKA XAVFSIZLIGI

1. Payvandlash ishlab chiqarish sanitar-gigiyenik tavsifnomasi

Tayyorlov va payvandlash ishlarini ishlab chiqarishini noto‘g‘ri tashkillashtirish, xavfli va zararli ishlab chiqarish faktorlariga ay- rim hollarda baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklariga olib keli- shi mumkin. Metallarni kesish va payvandlashda havo muhiti payvand aerozol bilan ifloslanadi, uning tarkibida chang, zararli gazlar va bug‘lar, masalan, gazsimon ftorli birikmalar, uglerod oksidi, azot oksidi, azon va boshqalar.
Ish muhitida zararli moddalarning mavjudligi, payvandchilar- da kasbiy intoksikatsiyaga olib kelishi mumkin. Katta o‘lcham- li buyumlarning qizishi, qurilmalarning issiqlik nurlanishlarini tarqatishi va yilning sovuq faslidagi tananing qizib sovishi inson sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Jihozlarning ishlashi shovqin va tebranish bilan kechadi bu ham inson sog‘lig‘iga zararlidir. Qator ishlab chiqarishlarda intensiv ultratovush masalan, metalni plaz- mali ishlov berishda ishchiga ta’sir etishi mumkin.
Elektr jihozlarning noto‘g‘ri ishlatilishi elektr toki jarohatla- nishlarga xavf tug‘diradi. Ishlab chiqarish xonalaridagi ayrim ji- hozlar kuchli yuqori chastotali elektromagnit maydon hosil qila- di. Elektronnurli qurilmalarni ishlashi yumshoq rentgen nurlarini tashkil etadi. Zararli ionlashgan nurlar manbayi bo‘lib, gaz hi- moya muhitida payvandlashda ishlatiladigan torir volfram elek- trodlar va payvand birikmalarni gamma – defektoskop aniqlashi- da ishlatiladigan radioaktiv qurilmalar hisoblanadi.
Payvand yoyining kuchli ultrafiolet yoki yorug‘lik nuri va plazmalari ishlayotganda ko‘zga ta’sir etib, ko‘z elektrooftal- mologiyasini keltirib chiqarishi mumkin, agarda infraqizil nur- larni davomiy ta’sir etishida esa ko‘z gavharining xiralashiga, ya’ni kataraktaga olib kelishi mumkin.
Payvandlash va kesishda plazma sharrasi va yoyning ochiq ish- latilishi suyuq metall va shlakning sachrashi nafaqat kuyishga balki, yong‘in xavfini ham tug‘diradi. Payvandlash ishlab chiqa- rishi to‘xtovsiz o‘zgarib takomillashgani sari ishlab chiqarishlar- ning xavfli va zararli omillarini butun ro‘yxatini keltirish qiyin.
Payvandlash ishlab chiqarishi mavjud korxonalarni loyihalash- da va ishlatishda ishlab chiqarish jarohatlari va kasb kasalliklari-
ni, birinchi navbatda zararli va xavfli ishlab chiqarish faktorlari- dan himoya qilish tadbirlarini ko‘rib chiqish kerak.

2. Yoyli payvandlashda texnika xavfsizligi

Yoyli payvandlash ishlarini olib borishda quyidagi sog‘lik va hayot xavfsizliklari uchrashi mumkin:

• 
  elektr tokidan jarohatlanish;
  
• 
  yoy nurlari ta’siridan ko‘z va terining ochiq qismlari jaro- hatlanishi;
  
• 
  payvandlash paytida va payvandlashga tayyorlashda urib olish va kesib olish;
  
• 
  shlak va erigan metalning sachrashi oqibatida kuyish;
  
• 
  zaharli gazlar bilan zaharlanish;
  
• 
  bosim ostida payvandlashda idish ichlarini payvandlashda portlashlar;
  
• 
  yengil yonuvchi va portlashga xavfli joylarda portlashlar;
  
• 
  erigan metall va shlaklar oqibatida yong‘inlar.