Uo‘K: 53(072) kbk

6.23. Havo strelkasi fiksirlangan 
(kontakt osmasi)
- Bоздушная 
стрелка фиксированная 
(контактной подвески)
– Air fixed arrow 
(contact suspension)
-o‘z holatini gorizontal tekislikda o‘zgartirmaydigan t.y. 
kontakt osmasi havo strelkasi (
havo strelkasi 
ga qarang!). 
6.24. Kabel (K.) – Кабель – 
Cable - Bitta yoki bir nechta 
izolyatsiyalangan elektr o‘tkazgich simlardan tashkil topgan va umumiy 
izolyatsiya hamda germetik qobig‘ bilan qoplangan elektrotexnik mahsulot. 
Bajaradigan vazifasiga qarab u kuch, signal-bloklovchi va nazorat hamda 
aloqa(magistral va stansion) K.larga bo‘nlinadi. K., odatda, yer ostiga 
xandaq(transhiya)larda: peregonlarda – suv oqib ketishi mo‘ljallangan 
ariqcha bilan t.y. oralig‘ida, stansiyalarda esa t.y. lar oralig‘ida yoki ular 
chekkasi yoki t.y.lar ostida(quvur(truba) ichida hamda inshootlarning ushlab 
turuvchi konstruksiyalari bo‘ylab yoki ularning ichida yotqiziladi. Stansion 
aloqa K.larni yotqizish uchun asbest-sement quvurlar (temit-beton o‘ra-
quduqlari bilan birga) ishlatiladi. Daydi toklar hisobidan yuzaga keladigan 
elektrokorroziyadan K.larni kuchaytirilgan himoya qobig‘lari yordamida 
himoya qilinadi. Bu qobig‘lar tarkibiga ko‘pincha plastmassa qatlamlar 
kiradi.
Kuch K.lari (6.8-rasm) t.y. tugunlari, stansiyalari va tarqalish 
stansiya(razyezd) larining elektr uzatish liniyalarida hamda peregonlardagi 
turli xil (o‘tish joylarini yoritish tizimlari, yo‘l qurilmalari, o‘tish joylarining 
signalizatsiyalari, signalizatsiya, markazlashish va blokirovka va b.) 
iste’molchilarni elektr energiyasi bilan ta’minlashda keng ishlatiladi. Bundan 
tashqari, kuch K.laridan yuqori (6-10 kV) va past (1000 V gacha) 
kuchlanishli havo elektr uzatish liniyalarida qo‘yilma (vstavka) sifaqtida 
foydalaniladi. 
Signal-bloklovchi K.lar amalda faqat t.y. transportida, asosan, 
signalizatsiya, markazlashish va blokirovka(SMB-СЦБ)ning elektr jihozlari 
bilan joylashtirilgan post qurilmalari(svetoforlar, rele qutilari, strelkali 

---

257
yuritmalar va b.)da ularni bir-biribilan ulash uchun hamda yong‘in 
signalizatsiyasi va avtomatikasi qurilmalarini montaj qilishda ishlatiladi. Ular 
o’zgaruvchan tokda 300 V ga, o’zgarmas tokda 700 V ga mo‘ljallab diametri 
1 mm bo‘lgan jil(sim-tomir) ko‘rinishida tayyorlanadi. Jillar qalinligi 0,45-
0,9 mm bo‘lgan yaxlit polietilen qoplama va metall(alyuminiy) yoki 
plastmassa qobig‘ bilan o‘raladi. K.dagi jillar soni 3 dan 61 gacha. Qobig‘ 
ustki qismi zarurat bo‘lganda po‘lat tasma ko‘rinishida zirx bilan o‘raladi.
6.8- rasm. Po‘lat zirxli kuch kabeli:
1 
– tok o‘tkazuvchi simlar to‘plami; 2 – faza 
va tasma izolyatsiya; 3 – qobig‘; 4 - po‘lat 
zirx; 5 – tashqi himoya qoplamasi.
6.9-rasm. Nazorat kabeli:
1 – tok 
o‘tkazuvchi simlar to‘plami; 2 –
izolyatsiya; 3 – qobig‘. 
Nazorat K.lari (6.9-rasm) elektr va dispetcher markazlashishdagi SMB 
qurilmalarini, transformator nimstansiyalaridagi taqsimlash qurilmalarining 
ikkilamchi kommutatsiya zanjirlarini hamda turli elektr uskunalar(kontakt 
tarmog‘i va yuqori kuchlanishli avtoblokirovka liniyalari ajratgichlari, 
stansiyalar tashqi yoritish tizimi kontaktorlari va b.)ni montaj qilishda 
ishlatiladi. Nazorat K.lari jillari alyuminiy yoki misdan kesimi 0,75-10 
𝑚𝑚
2
qilib yasaladi. K.dagi jillar soni 3 dan 61 gacha. 
6.10-rasm. T.y. aloqa kabeli:
1 – 
to‘rtlik; 2 – signal jilasi; 3 – tasmali 
izolyatsiya; 4 – alyuminiy qobig‘; 5 – 
polivinilxlorid tasma va zirx osti 
yotiqchasi; 6 – po‘lat tasmali zirx; 7 – 
tashqi qoplama; 8 - polivinilxlorid tasma 
(yoki shlang).

---

258
T.y. aloqasi kabellari “O’zbekiston temir yo‘llari” aksiyadorlik 
jamiyatiga qarashli magistral va tezkor-texnologik aloqa tarmoqlarida 
ishlatiladi. Bunday K.lar tuzilishiga ko‘ra simmetrik joylashtirilgan o‘ralgan 
ko‘p tomirli sim(jil) (6.10-rasm) va koaksal, ya’ni markaziy(ichki) simga 
silindrsimon 
o‘tkazgich kiydirilgan. Simmetrik K.larda jillarning 
o‘ralishi(buralishi) undagi barcha zanjir(juftlik)larda o‘zaro va tashqi 
xalaqit(pomex)lar ga nisbatan bir xil sharoit yaratish maqsadida amalga 
oshirilgan. Koaksial K.lardagi tashqi silindrsimon o‘tkazgich bir vaqtning 
o‘zida elektromagnit ekran vazifasini ham bajaradi, ya’ni tashqi xalaqitlardan 
himoyalaydi. Magistral aloqa liniyalarida simmetrik K.lar, uzunligi 
cheklangan aloqa liniyalarida (masalan, aylanma yo‘llarda) esa 
kombinatsiyalashgan K.lar, ya’ni simmetrik va koaksial K.lar ishlatiladi. 
Simmetrik K.lar ikki kabelli,kombinatsiyalashgan K.lar esa bitta kabelli 
magistral aloqa liniyalarida yotqiziladi. T.y. aloqasi kabellari kontakt 
tarmog‘i tortish va qisqa tutashish toklarining xavfli ta’siridan hamda toklar 
garmonik tashkil etuvchilari ta’siridan va elektrokimyoviy korroziyadan
maxsus himoyaga ega.
Yaponiyadagi yuqori tezlikli temir yo‘l magistallari elektr ta’minoti 
tizimini kuchaytirishning yangi usuli – bu yuqori kuchlanishli koaksial 
kabellarni qo‘llashdir (6.11-rasm). Koaksial kabelning ichki simi kontakt 
simi bilan elektr jihatdan ulangan va u kontakt osmasi simlari kesimi yuzasini 
oshiradi.
6.11-rasm. Yuqori tezlikli temir yo‘l magistrallari (Yaponiya) da yuqori 
kuchlanishli koaksial kabel qo‘llanilgan elektr ta’minoti sxemasi. 

---

259
Tashqi sim relsli qaytuvchi tarmoqqa ulanadi va qaytuvchi tokni ushbu sim 
bo‘ylab o‘tishini ta’minlaydi.