Uo‘K: 53(072) kbk

5.9. Daydi toklar (D.t.)
- 
Блуждающие токи -Stray currents –
tortish 
elektr ta’minoti tizimi tokining bir qismi bo‘lib, u elektr energiyasini kontakt 
tarmog‘idan elektrovozga uzatishda relslardan qaytuvchi sim sifatida 
foydalanilganda ulardan yerga va yer osti inshootlariga o‘tadi. Relslardan 
o‘tayotgan tortuvchi tok ularda kuchlanish pasayishini hosil qiladi, bu esa 

---

145
relslar va yer o‘rtasida potensiallar farqini yuzaga kelishiga sababchi bo‘ladi. 
Relslar yerdan izolyatsiyalanmaganligi sababli tortish tokining bir qismi 
relslardan yerga oqib o‘tadi. Bu tokning yer bo‘ylab tarqalish qonuniyati 
turli-tuman (ularni daydi toklar deb atalishiga sabab shundan). Ushbu toklar 
nafaqat yer bo‘ylab, balki t.y. atrofidagi inshoatlar yer osti qismlarining 
metall konstruksiyalari (shu jumladan, kontakt tarmog‘i tayanchlarining yer 
osti metall qismlari) va yer ostida joylashgan qurilmalar (quvurlar, kabel 
liniyalari va b.) metall qismlari bo‘ylab o‘tadi.
D.t.ning yer osti inshoatlaridan chiqish joyida elektrokimyoviy 
reaksiyalar yuz beradi, buning oqibatida esa inshoat metall qismlari 
korroziyaga uchraydi, yani yemirila boshlaydi. D.t.ni kamaytirish uchun rels 
yo‘llar elektr o‘tkazuvchanligini oshirish hamda relslar va yer o‘rtasidagi 
o‘tish (izolyatsiya) qarshiligini oshirish lozim bo‘ladi. Rels yo‘llar elektr 
o‘tkazuvchanligini oshirish maqsadida og‘ir rusumli relslar yotqiziladi, 
tutashmasiz relslarga o‘tiladi, rels tolalarini o‘zaro ulovchi mis sim kesim 
yuzasi oshiriladi; ko‘p yo‘lli uchastkalarda rels yo‘llari o‘zaro parallel 
ulanadi. relslar va yer o‘rtasidagi o‘tish (izolyatsiya) qarshiligini oshirish 
maqsadida esa relslar mayda toshli ballastda yotqiziladi, relslar va temit-
beton shpallar armaturalari o‘rtasida izolyatsion detallar joylashtiriladi, 
relslar yerlangan konstruksiyalardan izolyatsiyalanadi, yog‘och shpallar 
izolyatsion moy bilan shimdiriladi va b. D.t. hisobidan relslar ostki qismida 
yuzaga keladigan elektrokorroziyani kamaytirish maqsadida rels yo‘llari 
ventilli seksiyalanadi (masalan, t.y. tonnellarida, ballast qatlami intensiv 
ravishda loy bilan qoplanadigan yo‘llarda).