Uo‘K: 53(072) kbk

защита – Drain protection - 
t.y. bo‘ylab joylashgan metall yer osti 
inshootlari(kabel liniyalari, quvurlar, kontakt tarmog‘i tayanchlarining yer 
osti qismi va b.)ni daydi toklar hisobidan yuzaga keladigan korroziyadan 
elektr himoyalash bo‘lib, u relslar va himoya qilinayotgan ob’ektlar 
potensiallarini o‘zgarishiga asoslangan. D.h. yer osti inshoatini qaytuvchi 
fider janjiridagi relslar bilan elektr o‘tkazgich sim(elektr drenaj) yordamida 
bevosita ulash ko‘rinishida amalga oshiriladi. Bu sim tokning inshoatdan yer 
orqali qaytuvchi fiderga o‘tish yo‘lini shuntlaydi, buning natijasida tok 
inshoatdan qaytuvchi fiderga yer orqali emas, balki elektrodrenaj orqali 
qaytadi. Daydi toklarni elektrodrenaj orqali qaytadishi anod zonasida bo‘lgan 

---

149
inshoatni elektrokorroziyadan yemirilishini oldini oladi. D.h.da inshoot 
atrofidagi yer potensiali inshoat potensialidan yuqori bo‘lganligi sababli tok 
yerdan inshoatga qarab oqadi. Katodli qutblanish deb ataluvchi bu effekt 
yerdagi korroziyadan ham himoyani ta’minlaydi. D.h. faqat o‘zgarmas tok 
elektrlashgan t.y. uchastkalarida qo‘llaniladi. Quyidagi elektodrenaj turlari 
mavjud: bevosita, qutblangan, reversiv va kuchaytirilgan. Bevosita 
elektodrenaj ikki tomonlama o‘tkazuvchanlikka ega (5.8-rasmga qarang!), 
uning zanjirida rostlanuvchi rezistor va o‘ta yuklanishdan himoyalovchi 
element mavjud. Qutblangan elektrodrenaj t.y.ning elektr harakat tarkibida 
rekuperativ tormozlash amalga oshirilayotgan uchastkalarida hamda tortish 
tarmog‘ida parallel ishlayotgan tortuvchi nimstansiyalar kuchlanishlari bir-
biridan ancha farq qilganda, y’ani kontakt tarmog‘i potensiali musbat ishorali 
bo‘lganda ham anodli zona sezilarli darajada siljigan holatlarda qo‘llaniladi. 
Zanjirga qo‘shimcha ravishda qutblangan element – tokni bitta yo‘nalishda - 
inshoatdan relslar tomon o‘tishini ta’minlaydigan - ventil kiritiladi, ya’ni 
elektrodrenaj faqat anod zonasida bo‘lganda ishlaydi. Reversiv elektrodrenaj 
inshoat himoya potensialining talab qilingan diapazoniga qarab drenaj 
zanjirining ishorasini o‘zgartiradi. 
5.8-rasm. Drenajli himoya prinsipial sxemasi:
1 – tortish rels zanjiri; 2 – 
elektrodrenaj qurilmasi; 3 - o‘ta yuklanishdan himoyalash elementi; 4 – elektrodrenaj 
tokini rostlash elementi; 5 –qutblangan element; 6 – himoyalanayotgan yer osti inshooti. 
Kuchaytirilgan elektrodrenaj, odatda – tarkibida doimiy tok manbai 
bo‘lgan qutblangan elektrodrenaj bo‘lib, drenaj-katodli himoyaning bir 
ko‘rinishi hisoblanadi. D.h.ning bu turi yer osti inshootlari ko‘p va rels 
tarmog‘i keng bo‘lgan elektrlashgan t.y. uchastkalarida qutblangan 
elektrodrenaj inshoat ishonchli himoyasini ta’minlay olmagan holatlarda
qo‘llaniladi. Kuchaytirilgan elektrodrenaj zanjiri tarkibiga ko‘prik sxemasida 

---

150
yig‘ilgan va alohida o‘zgaruvchan tok manbaidan ta’minlanadigan bir fazali 
to‘g‘rilagich kiritiladi. Kuchaytirilgan elektrodrenaj konturiga to‘g‘rilagich 
EyuKini kiritilishi inshoat potensialini pasaytiradi va korroziyadan 
himoyalanish imkoniyatini oshiradi. Drenaj tokini qo‘lda yoki avtomatik 
rostlash mumkin. Elektrodrenaj qurilmasini avtoblokirovkaning ikkita tolali 
rels zanjirlarida yo‘l yoki qo‘shimcha drossel-transformatorlar o‘rta 
chiqishlariga, bitta tolali rels zanjirlarida (yoki rels zanjirisiz) esa tortish 
relsiga ulanadi.