Uo‘K: 53(072) kbk

3.74. Ta’sir etadigan fizik kattalik – влияющая физическая 
величина – en influence quantity
- o‘lchanayotgan kattalik yoki o‘lchash 
natijasiga ta’sir qiladigan fizik kattalik. 
3.75. Tasodifiy xatolik – случайная погрешность -random error - 
tasodifiy qonuniyat bilan o‘zgaradigan xatolik. 
3.76. Termoelektrik o’lchash asbobi - термоэлектрический 
измерительный прибор - thermoelectric measuring device - 
bu asbob 
3.15- rasm. Suyuqlikli 
tinchlantirgich 

---

109
termoelektrik o’zgartkich va magnitoelektrik o’lchash mexanizmidan tashkil 
topgan bo’lib, termoelektrik o’zgartkich sifatida termojuftliklardan 
foydalaniladi. Termojuftlik - ikkita turli xil metall yoki yarim o’tkazgich 
materiallardan tayyorlangan sterjendan tashkil topgan bo’lib, ularning 
bittadan uchlari o’zaro kavsharlangan, qolgan ikkita uchlari esa o’lchash 
asbobiga ulangan bo’ladi (3.16- rasm, a). Termojuftlikning kavsharlangan 
joyida haroratning o’zgarishi (masalan, tok o’tishi natijasida harorati 
o’zgargan o’tkazgich termojuftlikning kavsharlangan joyiga tekkazilganda), 
uning bo’sh uchlarida potensiallar farqi – termo EYuK hosil bo’ladi. Bu 
EYuK ning qiymati termojuftlikning kavsharlangan va bo’sh uchlari 
orasidagi harorat farqiga proporsional bo’lib, o’zgartkich magnitoelektrik 
3.16- rasm 
o’lchash mexanizmiga ulanganda qo’zg'aluvchan qismning burilish burchagi 
o’lchanayotgan tokning kvadratiga proporsional bo’ladi, ya'ni: 
2
kI


, bu 
yerda 
k
- termojuftlik va o’lchash mexanizmi xossalariga bog'liq bo’lgan 
koeffitsiyent. 
Termoelektrik o’zgartkichlar kontaktli va kontaktsiz ko’rinishlarda 
yasaladi. Kontaktli termojuftlik termo EYuK qiymatini oshirish maqsadida 
ularni ketma-ket ulash imkonini bermaydi. Termo EYuK ni oshirish uchun 
termojuftliklar kontaktsiz o’zaro ketma-ket ulanadi (3.16- rasm, b). Asbob 
sezgirligini oshirish uchun termojuftliklar o’zaro ko’prik sxemasida ulanadi 
(3.16 - rasm, c). 
Atrof-muhit haroratini termojuftlik ish faoliyatiga ta'sirini kamaytirish 
maqsadida har bir termojuftlik vakuumli shisha ballon ichiga joylashtiriladi. 
Termoelektrik lchash asboblarining 
afzalliklari
: - keng chastota 
diapazonida yuqori aniqlikka ega; - ko’rsatkichi o’lchanayotgan tok shakliga 
bog'liq emas; 
kamchiliklari:
- sezgirligi va tezkorligi past; - o’ta yuklanishga 
chidamsiz. 

---

110
Bu asboblar asosan ampermetrlar sifatida nosinusoidal tok zanjirlarida 
qo’llaniladi. Masalan, T210-M1 rusumli ampermetr 50Gs...30 MGs chastota 
diapazonida ishlaydi, aniqlik klassi 2,5 va massasi 0,15 kg.