Uo‘K: 53(072) kbk

 
5.115. Tortish tarmog‘i chulg‘amlari “to‘la bo‘lmagan yulduz” 
ulangan transformatorlardan ta’minlash sxemasi - Cхема питания 
тяговой сети от трансформаторов, вторичные обмотки которых 
соединены по “неполной звезде” 
-
The power supply circuit of traction 
network from transformers, the secondary windings are connected in 
“incomplete star”
transformatorlar birlamchi va ikkilamchi tomonlarida 
chulg‘amlar boshlari yoki oxirlari mos ravishda ulan sxema (5.40-rasm). 

---

224
a)
b)
5.40-rasm. Ikkita bir fazali transformator “to‘la bo‘lmagan yulduz” ulangan 
tortish tarmog‘ining elektr ta’minoti sxemasi 
(a)
va vektor diagrammasi 
(b)
5.116. Tortish tarmog‘ini chulg‘amlari “yulduz-uchburchak” 
ulangan uch fazali transformatorlardan ta’minlash sxemasi - Схема 
питания тяговой сети однофазного переменного тока от 
трехфазного трансформатора с соединением обмоток «звезда – 
треугольник» - The power supply circuit of traction single-phase AC 
from a three-phase transformer with connection of windings "star – 
Delta" - 
uchfazali transformatorning tashqi elektr ta’minoti tarmog‘iga 
ulanadigan chulg‘amlari o‘zaro yulduz, tortish tarmog‘iga ulanadigan 
ikkilamchi chulg‘amlari esa o‘zaro uchburchak ulangan sxema bo‘lib, 
uchburchakning bitta uchi relsga, qolgan ikkita uchlari esa kontakt 
tarmog‘ining boshqa-boshqa seksiyalariga ulanadi (5.41-rasm). Tortuvchi 
nimstansiyaning chap va o‘ng ta’minlashyelkalari toklari mos ravishda 
ch
I
va 
'
o
I
, so‘ruvchi liniya toki esa 
r
I

bilan belgilangan. Sxemada 
ch
I

, 
'
o
I

va 
r
I

toklar yo‘nalishlari transformator ikkilamchi chulg‘amlari uch fazali 
generator sifatida qaralib, toklar undan yuklama (elektrovoz)larga yo‘naladi, 
degan nuqtai nazardan kelib chiqib tanlangan. 
ch
I

, va 
'
o
I

toklarning paydo 
bo‘lishi transformator ikkilamchi chulg‘amlaridan 
ac
I

,
ba
I

, 
cb
I

va birlamchi 
chulg‘amlaridan 
A
I

, 
B
I

, 
C
I

toklarni o‘tishiga sabab bo‘ladi. Transformator 
ikkilamchi chulg‘amlaridago toklar chap va o‘ng ta’minlashyelkalari toklari 

---

225
orqali 
quyidagicha 
ifodalanadi: 
.
.
.
'
2
1
I
I
I ,
3
3
ac
ch
o


.
.
.
'
2
1
I
I
I ,
3
3
cb
o
ch
 

.
I
3
1
I
3
1
I
'
.
.
.
o
ch
ba



5.41-rasm. Bir fazali o‘zgaruvchan tok tortish tarmog‘ini chulg‘amlari 
“yulduz-uchburchak” ulangan transformatordan ta’minlanish sxemasi. 
Uch fazali transformatorlar o‘rnatilgan istalgan o‘zgaruvchan tok 
tortuvchi nimstansiyasida uch fazali tortuvchi transformatorlar ishlash 
shartlarining quyidagi xususiyatlarini inobatga olish kerak bo‘ladi: 
1. Respublikamiz elektrlashgan temir yo‘llaridagi barcha o‘zgaruvchan 
tok tortuvchi nimstansiyalarining 27,5 kV kuchlanishli tomonida relslarga 
“
c
” fazaning o‘zi emas, balki “
c
” faza chulg‘amining boshi ulangan. Bu bir 
xil holat emas. Chunki, uch fazali transformatorlardan uchta emas, balki 
nimstansiyadan chap va o‘ng tomonda joylashgan ikkita bir fazali yuklama 
(elektrovoz) elektr energiyasi bilan ta’minlanadi. 
2. Tortish tarmog‘iga transformator ikkita fazasidan kuchlanish beriladi: 
tortuvchi nimstansiya uchun bu “
ac
” faza kuchlanishi 
ac
U
(nimstansiya chap 
ta’minlashyelkasi kuchlanishi qo‘shimcha ravishda 
ch
U
) va “
cb
” faza 
kuchlanishi 
cb
U
(nimstansiya o‘ng ta’minlashyelkasi kuchlanishi qo‘shimcha 

---

226
ravishda 
'
o
U
) bilan belgilangan. Uch fazali transformator qaysi fazalari 
tortish tarmog‘ining chap va o‘ng ta’minlashyelkalariga berilayotganligini 
to‘g‘ri ajratish uchun qaysi faza chulg‘amining boshi va oxiri ko‘rilayotgan 
ta’minlashyelkasi (kontakt tarmog‘i va relslarga yoki relslarga va kontakt 
tarmog‘i)ga ulanganligiga e’tiborni qaratish lozim bo‘ladi. Uchinchi 
(ko‘rilayotgan nimstansiya uchun “
b
”) faza kuchlanishi kontakt tarmog‘idagi 
neytral qo‘yilmaning ikkala uchiga ulangan bo‘ladi. 
Kuchlanishlarni ta’minlashyelkalariga berilish sharti bir-biridan 
birmuncha farq qiladi. Chap ta’minlashyelkasiga kuchlanish berilayotganda 
“a”
faza chulg‘amining boshi kontakt tarmog‘iga, o‘ng ta’minlashyelkasiga 
kuchlanish berilayotganda esa “
c
” fazaning oxiri kontakt tarmog‘iga ulanadi. 
Ushbu ikki holatdagi farqni ajratish maqsadida quyidagi shartli qoida 
kiritiladi: agar kontakt tarmog‘iga unga kuchlanish berayotgan faza 
chulg‘amining boshi ulansa, unda ushbu ta’minlashyelkasining kuchlanishi 
“+”, agar kontakt tarmog‘iga uni kuchlanish bilan ta’minlayotgan faza 
chulg‘amining oxiri ulansa, unda ushbu ta’minlashyelkasining kuchlanishi “ 
– ” ishora bilan ko‘rsatiladi (5.41-rasmga qarang!). 
3. Uch fazali transformatordan ikkita bir fazali yuklama (ikkita 
ta’minlashyelkasi) elektr energiyasi bilan ta’minlanadi, ya’ni tortish 
tarmog‘iga faqat ikkita faza (ko‘rilayotgan tortuvchi nimstansiya uchun bu 
“a” va “c” fazalar)dan kuchlanish beriladi (rasmga qarang!). Shuning uchun 
ham uch fazali transformator va unga mos ravishda tashqi elektr ta’minoti 
tizimining EULsi nosimmetrik yuklama ostida bo‘ladi. Bunda barcha 
fazalardagi toklar har xil bo‘lib, ulardan bittasi kam yuklangan faza bo‘ladi. 
Bu kuchlanishi tortish tarmog‘iga bevosita ulanmagan (ko‘rilayotgan 
nimstansiya uchun “b”) fazasidir. 
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, tortuvchi nimstansiyalarda “c” faza 
chulg‘amining boshi relslarga ulangan va chulg‘amlari 11- ulanish guruhiga 
ega bo‘lgan uch fazali transformatorlar o‘rnatilganda eng kam yuklangan 
faza doimiy ravishda “
b
” faza bo‘lib qolaveradi. Bu holat tortuvchi 
nimstansiyalar guruhining parallel ishlashini tashkil etishda hisobga olinadi.