Uo‘K: 53(072) kbk

5.114. Tortish tarmog‘ini chulg‘amlari “ochiq uchburchak” ulangan 
transformatorlardan ta’minlash sxemasi – Схема питания тяговой 
сети от трансформаторов с соединением обмоток в «открытый 
треугольник» - The power circuit of traction network of the 
transformer with coupling winding "open triangle" - 
ikkita bir fazali 
transformator chulg‘amlari yoki bitta uch sterjenli ikkita chulg‘amli 
transformator chulg‘amlari “ochiq uchburchak” sxemasida ulanishi(5.39- 
rasm).Sxemada nimstansiyadan chapdagi kuchlanish 
, 
undan o‘ngda relslar bilan kontakt simi orasidagi kuchlanish 
, kontakt simi va rels orasidagi kuchlanish esa 
. Sxema ish faoliyatini o‘rganishni soddalashtirish 
maqsadida transformator transformatsiya koeffitsiyenti birga, salt ish toki va 
chulg‘amlar aktiv qarshiliklari esa nolga teng, deb qabul qilinadi. Vektor 
diagrammada 
va 
toklar mos ravishda 
va 
kuchlanishlarga nisbatan joylashtiriladi (rasm, 
b
).Vektor diagrammadan 
ko‘rinadiki, liniyaning eng ko‘p yuklangan fazasi bu 
B
faza. Rasm, 
a
da 
“ochiq uchburchak” birinchi transformator birlamchi chulg‘amining oxiri 
ikkinchi transformator birlamchi chulg‘amining boshi 
bilan, birinchi 
transformator ikkilamchi chulg‘amining oxiri 
ikkinchi transformator 
ikkilamchi chulg‘amining boshi 
bilan mos ravishda ulangan holatda hosil 
qilingan.Chulg‘amlari “ochiq uchburchak” sxemada ulangan transformatorlar 
o‘rnatilgan istalgan o‘zgaruvchan tok tortish nimstansiyasi ko‘rilayotganda 
uning quyidagi ishlash xususiyatlarini inobatga olish lozim bo‘ladi: 
1)
uch fazali transformatorlar o‘rnatilgan tortuvchi nimstansiyalardan 
farqli ravishda “ochiq uchburchak” sxemasida tortish tarmog‘i ta’minlash 
ch
AB
x
a
U
U
U
1
1


'
U
U
U
2
2
o
BС
x
a


)
U
(
)
(-U
2
2
BС
x
a


ch
I
'
I
o
ch
AB
U
U

'
U
U
o
BС

1
X
2
A
1
x
2
a

---

222
yelkalarigaelektr uzatish liniyasining faza kuchlanishi emas, balki uning 
liniya kuchlanishi beriladi (5.39-rasm, 
a
ga qarang!). Xuddi uch fazali 
transformatordan foydalanilgan holatdagidek, agar kontakt tarmog‘iga 
kuchlanishi berilayotgan chulg‘am boshi ulansa, u holda bu kuchlanish “+” 
ishora, aks holda esa “ – ” manfiy ishora bilan ko‘rsatiladi (5.39-rasm, 
a
ga 
qarang!); 
a)
b)
5.39-rasm. Ikkita bir fazali transformator chulg‘amlari “ochiq uchburchak” 
ulangan tortish tarmog‘i elektr ta’minoti sxemasi (
a
) va vektor diagrammasi 
(
b
). 
2)
“ochiq uchburchak” sxemasida ham elektr uzatish liniyasi fazalari 
nosimmetrik yuklanadi, ammo uch fazali transformatorli tortuvchi 
nimstansiyalardan farqli ravishda eng kam yuklangan faza emas, balki eng 
ko‘p yuklangan faza belgilab qo‘yiladi. Chunki ushbu faza bir fazali 
transformatorlar 
birlamchi 
chulg‘amlari 
uchun 
umumiy 
bo‘ladi. 
Ko‘rilayotgan nimstansiya uchun bu faza 
A
fazadir (5.39-rasm, 
a
ga qarang!). 
Tortuvchi nimstansiyalarda “ochiq uchburchak” sxemasini qo‘llanilishi 
uch fazali transformatorlardan foydalanilganga nisbatan ma’lum afzallik va 
kamchiliklarga ega. Afzalliklariga quyidagilar kiradi: 
-transformator 
quvvatlaridan 
to‘laroq 
foydalaniladi, 
chunki 
transformator faqat o‘zining ta’minlash yelkasi uchun ishlaydi. Uch fazali 
transformator esa nimstansiya ikkala ta’minlash yelkasini ta’minlaydi, 
transformator fazalari toklariturlicha qiymatda, bitta fazasi juda kam 

---

223
yuklanadi. Uch fazali transformator quvvati eng ko‘p yuklangan faza toki 
bo‘yicha hisoblanadi; 
-kuchlanishni nimstansiya ta’minlash yelkalari bo‘yicha mustaqil 
rostlash imkoniyati mavjud, chunki ta’minlash yelkasi kuchlanishi shu yelka 
toki bilan aniqlanadi. Uch fazali transformatorlardan foydalanilganda esa 
istalgan ta’minlash yelkasidagi kuchlanish ikkala yelkadagi toklarga bog‘liq 
bo‘ladi. Shuning uchun ham kuchlanishni rostlash transformator uchala faza 
transformatsiya koeffitsiyentini o‘zgartirib amalga oshiriladi. 
“Ochiq uchburchak” sxemasining kamchiliklari: -har bir tortuvchi 
nimstansiyada uchta transformator o‘rnatilishi talab etiladi, chunki ulardan 
bittasi zaxirada turadi. Uch fazali transformatorlardan foydalanilganda 
tortuvchi nimstansiyada ikkita uch fazali transformator o‘rnatilishi talab 
etiladi, chunki bittasi doim zaxirada turadi; -notortuvchi iste’molchilarni 
elektr energiyasi bilan ta’minlashda ma’lum qiyinchiliklar yuzaga keladi. 
Ularni ta’minlash uchun qo‘shimcha uch fazali transformator o‘rnatiladi. Uch 
fazali transformatorli tortuvchi nimstansiyalarda notortuvchi iste’molchilarni 
elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun, odatda, tortuvchi transformator 
uchinchi chulg‘ami ishlatiladi. 
O‘zgaruvchan tok tortuvchi nimstansiyalarida “ochiq uchburchak” 
sxemasidan foydalanilganda va agar ular tashqi elektr ta’minoti tizimi uzatish 
liniyasiga bir xil tartibda ulansa, u holda xuddi uch fazali transformatorli 
tortuvchi nimstansiyalardagidek toklar keskin nosimmetriyasi yuzaga keladi. 
Shuning uchun ham tashqi elektr ta’minoti tizimidagi toklar nosimmetriyasini 
kamaytirish maqsadida chulg‘amlari “ochiq uchburchak” sxemada ulangan 
transformatorlar o‘rnatilgan tortuvchi nimstansiyalar guruhi elektr uzatish 
liniyasiga “qarama-qarshi parma” sxemasi bo‘yicha ulanadi.