Uo‘K: 53(072) kbk

5.40. Izolyatsion tutashma(I.t.) – Изоляционный стык - Insulating 
joint - 
yondosh rels zanjirlarini elektr jihatdan o‘zaro izolatsiyalash uchun 
xizmat qiladi; rels zanjirlarini ajratish uchun xizmat qiladi, turli qutbli(turli 
fazali) rels tolalarini strelka o‘tkazgich elementlari yordamida elektr jihatdan 
ulanmasligini ta’minlaydi, rels janjirli t.y. uchastkasini uning rels janjirisiz 
qismidan ajratib turadi, qaytuvchi tortish toki o‘tishi mo‘ljallangan relsdan 
ushbu tok o‘tishi ko‘zda tutilmagan relsga o‘tishidan saqlaydi. I.t. lar metall 
qoplama(nakladka) ko‘rinishida ysalgan bo‘lib, unig pastki qismi(fartugi) 
rels tagligi(podoshvasi)ni quyi va yuqorigan o‘rab turadi; metall ikki boshli 
qoplamali va ko‘p qatlamli yog‘ochli plastik nakladkali (lignofolli) 
ko‘rinishda yasaladi. Keyingisi faqat yuk tashish ko‘lami va tezlik yuqori 
bo‘lmagan stansiya yo‘llarida (asosiy va qabul qilish-jo‘natish yo‘llaridan 
tashqari) qo‘llaniladi. Qoplamalar relslar turiga qarab oltita yoki to‘rtta 
boltlar yordamida qotiriladi. I.t.larda izolyatsiyalovchi detallar mavjud: ikkita 
rezina qistirma(prokladka) qoplamalar va rels orasida, bitta qoplama rels 
tagligi ostida, to‘rtta taxtacha(planka) tutashtiruvch boltlar gaykalari ostida, 
ikkita chet taxtacha relslar oralig‘ida, ikkitadan g‘o‘lasimon vtulka har bir 
boltni qistirmalardan izolyatsiyalash uchun. 
Metall qoplamali I.t.lar ikkita temir-beton yoki yog‘ochli shpallar 
orasida, lignofolli tutashmalar esa ikkilangan yog‘ochli shpallar orasida 
o‘rnatiladi. Yuqori izolyatsion xususiyatga ega bo‘lgan yelemboltli I.t. lar 
keng qo‘llanilmoqda. 
5.41. Katod himoyasi 
(K.h.)
- Катодная защита - Cathodic 
protection - 
t.y.atrofidagi yer osti inshoatlari(kabel liniyalari, quvurlar, 
kontakt tarmog‘i tayanchlari poydevorlari va b.)ni yer korroziyasi va daydi 
toklar hisobidan yuzaga keladigan korroziyadan elektr himoya. Bu himoya 
alohida elektr energiyasi manbai bo‘lgan katod stansiyasi yordamida himoya 
qilinayotgan ob’ektda yerga nisbatan manfiy potensial hosilga asoslangan. 
K.h. da daydi toklarning chiqishi va ular bilan bog‘liq bo‘lgan metalning 

---

167
inshoatdan olib ketilishi to‘xtaydi. Drenajli himoyadan farqli o‘laroq K.h. 
tortish relsi bilan bog‘lanmagan. Katod stansiyasining manfiy chiqishi yer 
osti inshoatiga, musbat chiqishi esa anodli yerlatgichga ulanadi (5.14-rasmga 
qarang!). Anodliyerlatgich tok ta’sirida kam eriydigan elektrodlar(grafit, 
5.14-rasm. Katod himoyasi sxemasi:
1 - anodli yerlatgich; 2 – himoya 
qilinayotgan yer osti inshoati; 3 - katod 
stansiyasi. 
yuqorikremniyli chugun, grafitoplast va b.)dan tashkil topgan. K.h. zanjiri 
bo‘ylab anodli yerlatgichdan yer orqali katod funksiyasini bajarayotgan 
himoya qilinayotgan yer osti inshoatiga o‘tuvchi 
𝐼
𝑘
toklar tortish yuklamasi 
hisobidan paydo bo‘ladigan sirqish toklariga qarama-qarshi yo‘nalgan. 
Himoya zonasi uzunligini kengaytirish maqsadida yerlatgichlar himoya 
qilinayotgan yer osti inshoatidan 50-100 m masofada joylashtiriladi. K.h. 
o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok t.y. uchastkalari tortish rels tarmog‘ining 
istalgan potensial zonasida qo‘llanilishi mumkin.
Protektor himoya K.h.ning solishtirma elektr qarshiligi kichik bo‘lgan 
yer(grunt) uchun eng samarali turi hisoblanadi. Uning asosi bo‘lib 
himoyalanayotgan ob’ekt trassasi bo‘ylab yerga botirilgan va ob’ekt bilan 
elektr jihatdan ulangan anod elektrodlar xizmat qiladi. Protektorlarni yasash 
uchun magniy, alyuminiy, rux va ularning qotishmalaridan foydalaniladi. Bu 
himoyada daydi toklar uchun mahalliy konturlar hosilhosil qilinadi. 
Protektorlar potensiallari past bo‘lganligi sababli daydi toklar ulardan oqib 
ketadi va buning natijasida yer osti inshoati elektrokorroziyadan himoya 
qilinadi. Protektor himoya, odatda, metall insoatlarni yer korroziyasidan va 
uncha katta bo‘lmagan daydi toklardan himoyalaydi. Insoatlar musbat 
potensiallari yuqori bo‘lgaanda bu himoya turi kam samara beradi.