Uo‘K: 53(072) kbk

3.117. O‘zgaruvchan tok kompensatorlari
– 
Компенсатор 
переменного тока -AC Compensator -
O‘zgaruvchan tok kompensatori 
(O‘ТK) dekard yoki qutb koordinatalari sistemasida ifodalanadigan 
sinusoidal kuchlanishni o‘lchash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, uning ishlash 
prinsipi o‘lchanayotgan kuchlanish va ma’lum e.yu.k. larning modullari va 
faza siljishlarining mos ravishda teng bo‘lishiga asoslangan. Shu bilan birga, 
ularning chastotasi va egri shakli ham bir xil bo‘lishi kerak. 
Noma’lum o‘zgaruvchan kattalikni kompensatsiyalash uchun avvalo 
uning o‘zaro perpendikulyar bo‘lgan o‘qlardagi tashkil etuvchilari topiladi. 
O‘zgaruvchan kuchlanishni bunday shaklga keltirib o‘lchaydigan 
kompensatorlar to‘g‘ri burchakli koordinatli kompensatorlar deb ataladi.
1
3
2
4
Z Z = Z Z




1
3
2
4
+
=
+
3.22- rasm. 
O‘zgaruvchan tok ko‘prik 
sxemasi 

---

121
Kompensatorning birinchi konturi manbaga ulangan transformator 
(TV) 
ning ikkilamchi chulg‘ami, 
pA
– ampermetr, 
Rq
1 – o‘zgaruvchan qarshilik, 
o‘zaro induktiv bog‘langan 
(M)
g‘altakning birinchi chulg‘ami va reoxord 
tarzida yasalgan 
R
1 – rezistordan iborat (3.23- rasm). Ikkinchi kontur esa 
o‘zaro induktivbog‘langan g‘altakning ikkinchi chulg‘ami, o‘zgaruvchan 
qarshilik va reoxord tarzida yasalgan 
(R
2
)
rezistordan iborat. Asbob 
o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanib, uning toki ampermetr – 
pA
bilan nazorat 
qilinadi. Bu holda 
(R
1
)
rezistordagi kuchlanish pasayishining fazasi 
o‘tayotgan tok bilan bir xil fazada 
bo‘ladi. 
Birinchi 
g‘altakning 
magnit 
oqimi o‘zaro bog‘langan ikkinchi 
g‘altakda e.yu.k. hosil qiladi. Bu 
e.yu.k. ning fazasi birinchi kontur 
reoxordidagi kuchlanishning fazasiga 
qaraganda orqada qoladi. Shunday 
qilib, 
R
2 reoxorddan o‘tadigan 
I
2 
tokning fazasi o‘lchanadigan 
UX
kuchlanishning fazasi bilan ustma-ust 
tushadi, ya’ni bir fazada bo‘ladi. Shuning uchun 
I
2 tokni o‘lchash shart emas. 
Faqat 
R
2 reoxord qarshiligini 
I
2 chastotasiga mos bo‘lgan proporsiyada 
o‘zgartirish kerak. Buning uchun reoxord qo‘zg‘aluvchan kontaktining holati 
chastota qiymatida darajalanadi.
Misol uchun, agar reoxordning qo‘zg‘aluvchan kontakti o‘rtada tursa, 
undagi kuchlanish tushuvining fazasi 180° ga siljigan bo‘ladi. Bu holda 
konpensatsiyalovchi kuchlanishni
dan va faza siljishini 
formuladan foydalanib hisoblash mumkin. 
Bu turdagi kompensatorni o‘lchash diapazoni 0 dan 1,6 mV gacha, 
chastota diapazoni 40 dan 60 Gs gacha, aniqliq klassi 0,2.
O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok kompensatorining