Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Plebey edillari. Boshda plebey edillari xalq tribunlarining 

yordamchilari bo‘lganlar. Ularning turar joylari plebeylar sig‘i-

nadigan ma’buda Serera ibodatxonasi bo‘lgan. Ibodatxonada 

plebsning arxivi ham bo‘lgan. Mil.avv. 366-yildan ikkita plebey 

edillidan tashqari ikki qurul edilli boshda patritsiylardan say-

lana boshlagan. Lekin tez orada bu lavozimga plebeylar ham 

saylanadigan bo‘ldi. Qurul edillari plebey edillari bilan bitta 

kollegiyani tashkil qildilar. Ularning vazifasi shaharda tartibni 

saqlash; shaharning oziq-ovqati ta’minoti to‘g‘risida g‘amxo‘rlik 

qilish va bozorlarni kuzatish; jamoa bayram va o‘yinlarini tash-

kil etish to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish bo‘lgan. Edillar trubut 

komisiyalarida saylanganlar. 

Diktator. Ekstraordinar magistraturaga diktator lavozimi 

kiradi. Mil.avv. 507-yilda Rim tarixida ilk bor favqulodda va-

kolatlar berilgan mansabdor shaxs – diktator saylandi. Dikta-

tor hokimiyati podsho hokimiyatiga o‘xshash edi. Diktatorni 

rimliklar davlat uchun favqulodda xavf tug‘ilib qolgan payt-

da  (urush  xavfi  yoki  ichki  noroziliklar)  yagona  boshliqqa  eh-

tiyoj bo‘lgandagina saylar edilar. Diktatorni rasman konsullar 

tayinlaganlar, amalda esa uni senat saylar edi. Diktator to‘la 

hokimiyatga ega bo‘lib, uning farmoyishlariga xalq tribunlari 

veto (taqiq) qo‘ya olmaganlar. Diktator hokimiyati faqat muddat 

(olti oygacha) bilan cheklangan. Barcha magistratlar uning qo‘l 

ostida o‘z vazifalarini bajarganlar. U butun hokimiyatga egalik 

qilgan. Diktator hokimiyati cheklanmagan edi. Boshda dikta-

tor patrisiylardan tayinlangan, plebeylardan birinchi diktator 

mil.avv. 356-yilda tayinlangan. Diktator o‘ziga yordamchi qilib 

otliq qism boshlig‘ini tayinlagan. Unga konsullar kabi 12 lik-

tor emas, balki 24 liktor hamrohlik qilar edi. 24 liktor uning 

hokimiyatini ramzi bo‘lgan. 

Xalq yig‘ini. Rim respublikasida oliy davlat organi – xalq 

yig‘ini hisoblangan. Xalq yig‘ini qonunlarni qabul qilish va bekor 

qilish, urush e’lon qilish va sulh tuzish, oliy mansabdor shaxs-

lar – ma gistrat (magister – boshliq)larni saylar edi. Shu bilan 

birga, u oliy sud tashkiloti edi. Rim xalq yig‘inlarini demokratik 

mohiyati va ularning keng vakolatiga qaramay, eng demokratik 

tribut komisiyalari ham aristokratiya qo‘lida qurol bo‘ldi. Xalq 

yig‘ini faqat senatda muhokama qilingan, magistratlar kiritgan 

---

484

masalalarnigina muhokama qilar edi. Komisiyalar