Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

imperium (oliy) nomini olgan. 

Konsul. Respublika tuzumi o‘rnatilishi bilan oliy hokimiyat 

bir yil muddatga saylanadigan ikki konsul qo‘liga o‘tdi. Dast-

lab ular pretor (oldinda yuruvchilar) deb atalar edi. Farazlarga 

ko‘ra, respublikaning birinchi yillarida ijroiya hokimiyatining 

boshida bir oliy magistrat – pretor bo‘lib, unga o‘rinbosari – 

kvestor yordam bergan. Plebeylarning Muqaddas toqqa birin-

chi chiqib ketishlaridan so‘ng xalq tribunlari va plebey edillari, 

ularning yordamchilari lavozimlari joriy qilindi. Ammo ijroi-

ya hokimiyatga pretorning yagona rahbarligi va u tomonidan 

hokimiyatni  bosib  olinish  imkoniyati  mavjudligi  xavfi  tug‘ildi. 

Shuning uchun mil.avv. V asr o‘rtalarida bir oliy magistrat 

o‘rniga ikkitasi saylanadigan bo‘ldi. Ular bir xil hokimiyatdan 

foydalandilar va birgalikda boshqardilar. Ular bir-birlari bilan 

maslahatlashishlari lozim edi. Shuning uchun ular konsullar 

(consulo – maslahatlashaman

  so‘zidan olingan) deb ataldilar. 

Lisiniy va Sekst qonuni bo‘yicha mil.avv. 367-yildan konsul-

lardan biri plebeylardan saylana boshladi. Oliy magistratlar 

tarkibiga konsullar, senzorlar va pretorlar kirar edi. 

 Konsullarni senturiy yig‘inlarda patritsiylar orasidan saylar 

edilar. Konsullar roziligisiz senat komisiyalari

  to‘plana olmas 

edi. O‘zlari esa vazifalarini bajarish davrida har qanday sud 

javobgarligidan ozod edilar. Konsullar urush vaqtida qo‘shin 

qo‘mondoni vazifasini bajarganlar. Senat va komisiyalarni

 cha-

qirar edilar hamda qonunchilik tashabbusiga ega edilar. Kon-

sullar hokimiyati faqat biri ikkinchisining qaroriga veto (taqiq) 

qo‘yishi bilangina cheklangan edi. Amaliy hayotda esa konsul-

lar patritsiylar va ularning oliy organi – senatning siyosiy man-

---

482

faatlari bilan hisoblashishga majbur edilar. Rimdan tashqarida 

konsul cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan, shaharda esa 

konsullarning huquqi ma’lum bir normalar bilan cheklangan. 

Imperiya davrida senat o‘z mustaqilligini yo‘qotdi, lekin uning 

tashqi hashamati kuchaydi. Senat imperator irodasiga qullar-

cha bo‘ysundi. Imperator senator unvonini merosiy qilib, ular-

ning sonini 600 taga tushirdi. So‘nggi imperiya davrida konsul-

lik, pretor, edil lavozimlari faxrli unvonga aylandi.