Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Davlat tuzumi. Sparta aristokratik davlat xarakteriga ega 

edi. Butun hokimiyat periek va ilotlar ustidan to‘la hukmronli-

gini o‘rnatgan tor doiradagi spartaliklar qo‘lida edi. Davlat te-

pasida ashdod va yevrionit urug‘lariga mansub bo‘lgan ikki 

podsho turar edi. Ular asosan harbiy boshliqlar bo‘lib, tinchlik 

vaqtida ba’zi kohinlik vazifalarini, qisman sud majburiyatla-

rini amalga oshirganlar. Ikki podsho ham oqsoqollar kengashi 

(gerusiya) tarkibiga umrbod kirgan. Podsholar hokimiyati xalq 

yig‘inining keng vakolatlari bilan cheklab qo‘yilgan edi. Podsho-

lardan biri urush vaqtida qo‘shinga boshchilik qilgan, ammo 

ular rahbarlikda eforlarning fikrlarini hisobga olishga majbur 

bo‘lganlar. Podsholar yoshi 60 yoshdan yuqori bo‘lgan, yigirma 

---

359

sakkiz zodagon keksadan tuzilgan kengash (gerusiya) majlisiga 

boshchilik qilganlar.

Eforlar. Spartada oliy lavozimli besh nafar eforlar har yili xalq 

yig‘ini – appelada saylanganlar. Eforlar lavozimi oliy nazorat 

organi sifatida ko‘rinishidan mil.avv. VIII asr o‘rtalarida pay-

do bo‘ladi. Eforlar Gerusiya (oqsoqollar kengashi) va apellani 

(xalq yig‘ini) chaqirganlar, bu tashkilotlarning ishiga rahbar-

lik qilganlar, davlat xazinasini boshqarganlar; qo‘shin to‘plash-

ni e’lon qilganlar; harbiy boshliqlarni tayinlaganlar va ishdan 

bo‘shatdanlar. Sud ishlarini olib borganlar; davlat tashqi siyo-

satini boshqarganlar. Eforlar Sparta davlati va jamiyati hayo-

tini nazorat qilar edilar: ular ikki podsho faoliyatini, fuqarolar-

ning yurish-turishini, qaram aholi periek va ilotlarning hayoti 

ustidan nazorat olib borganlar, kriptiyani e’lon qilganlar. Shu 

tarzda eforlar qo‘lida katta hokimiyat to‘plangan. Lekin efor la-

vozimiga bir yil muddatga saylanish bilan cheklangan. Bu la-

vozimga qayta saylanish taqiqlangan. Eforlarning keng nazorat 

vakolatlari va ularning faoliyati Spartadagi mavjud siyosiy-ijti-

moiy tartib-qoidani barqaror qiladigan omil bo‘ldi. Eforlar tash-

kiloti boshqa yunon polislarida ham mavjud bo‘lgan (Gerakliya, 

Fera oroli, Kerenaika koloniyasi).