Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

3-SINF MATEMATIKA DARSLIGIDAGI ULUSH VA KASRGA OID 
MASALALARNING TAHLILI 
Ro‘ziyeva Nigora, 
BuxDUPI 2-kurs talabasi 
Annotatsiya: 
Mazkur maqolada 3-sinf matematika darsligidagi kasr va ulushga doir ba’zi 
masalalarning turlari, ularni tushuntirish va bajarish usullari, ushbu masalarning tarbiyaviy ahamiyati va 
fanlar bilan aloqadorligi haqida fikr yuritilgan. 
Kalit so‘zlar: 
masala, kasr, ulush, kasrning surati, kastning maxraji. 
Matematika olamni bilishning asosi bo‘lib, tevarak-atrofda kechayotgan voqea va hodisalarning 
o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda hamda ishlab chiqarish, fan-texnika va texnologiyalarning 
rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. 
Ma’lumki, matematika fani inson aqlini charxlaydi, diqqatini rivojlantiradi, ko‘zlangan maqsadga 
erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalaydi, algoritmik tarzda tartib-intizomlilikka o‘rgatadi va eng 
muhimi mulohaza yuritishga chorlaydi hamda tafakkurni kengaytiradi. Muhtaram Prezidentimiz Sh.M. 
Mirziyoyev ta’kidlaganidek “Matematika hamma fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng 
tafakkurli bo‘lib o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi”. 
Bugungi kunda boshlang‘ich sinflarda ulush va kasr mavzusiga birmuncha murakkab mavzu 
sifatida qaraladi. Ayniqsa, ulush va kasrga doir masalarni ishlash alohida tushuntirish yo‘li va o‘ziga xos 
yechish usulini talab qiladi. Quyida ushbu mavzuga oid masalarning turlari, ularning ishlash usullari, 
ushbu masalalarning tarbiyaviy ahamiyati haqida fikr yuritiladi. 

---

264 
T/r 
Masala matni 
Mas
ala 
turi 
Masalaning ishlash usullari 
Masalani
ng 
tarbiyavi
y 
ahamiyati 
1 
8 ta konfetni Mutal ukasi 
bilan bo‘lib oldi. O‘ziga 5 
ta olib, ukasiga 3 ta konfet 
berdi. Bu bo‘linmani kasr 
ko‘rinishida qanday yozish 
mumkin? 
Teng 
bo‘linganida 
bo‘linma 
qanday ko‘rinishda yozilar 
edi? 
Sonning 
bir necha 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Masalani kesma, diagramma 
yoki tabiiy namunalar orqali 
tushuntirish mumkin 
O‘quvchini 
saxiylikka 
undaydigan
masa
la. Kasr to‘g‘risida 
real misollar 
orqal
i tasavvur hosil 
qiladi. 
2 
Omina maktabga borish 
uchun 240 m masofani 
bosib o‘tdi. Bu uyidan 
maktab- 
gacha 
bo‘lgan 
masofaning 
uchdan 
bir 
qismini tashkil etadi. 
Uyidan 
maktabgacha 
bo‘lgan 
masofa 
necha 
metr? 
Masala 
asosida 
chizma chizing va yeching. 
Qismga 
ko‘ra 
soning 
o‘zini 
topishga 
doir 
masala 
Masalani 
tasma 
orqali 
tushuntirish
maqsadg
a muvofiq 
? m 
Ushbu
mas
ala o‘quvchida o‘z 
uyi va maktab 
o‘rtasidagi 
masofaning 
qanchaligi
haqi
da tasavvur 
uyg‘otadi. 
2 
40m 
3 
Uzunligi 8 cm bo‘lgan 
uchta 
kesma 
chizing. 
Ularni 8 ta teng bo‘lakka 
bo‘ling. 
Kesmalarning 
sakkizdan ikki, sakkizdan 
besh va sakkizdan yetti 
bo‘laklarining 
uzunligini 
toping va bo‘yang. 
So
nn ing 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Ushbu masala mazmunidan 
ma’lumki, kesmalar orqali 
yechiladi 
Ushbu 
masala 
o‘quv- chida kasr 
haqida 
real
tasavvur
lar shakllanishiga 
yor- dam beradi. 
Masala- nining 
nafaqat 
kesmalar 
orqali, 
balki, 
diagrammalar turli 
chizmalar orqali 
ham bajarish kerak 
4 
8 ta 
yashikdagi 
xurmo 
jami 
96 kg. Bitta qutida qancha 
xurmo 
bor? 
96 
ning 
sakkizdan 
bir 
qismi 
nechaga teng? 
So
nn ing 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Masalani 
chizma 
orqali 
bajarsak,
tushunarliro
q bo‘ladi 
96 kg 
Ushu masala bog‘- 
dorchilik 
bilan
bog‘
liq bo‘lganligi 
sababli, 
o‘quvchilar bilan 
ona zaminning
bizga 
tuhva etayotgan 
noz- ne’matlari 
haqida 
suhbat
qurishi
miz 
mumkin 
5 
Tortning chorak qismini 
Diloromga 
berishdi. 
Sonn 
ing
Ushbu masala diagramma 
orqali yechishimiz mumkin 
Ushbu 
masal

---

265 
Bunday bo‘lakdan 
yana 
nechta qoldi? Diloromga 
berilgan va qolgan tort 
bo‘laklarini 
kasr 
son 
ko‘rinishida ifodalang. 
b
ir 
necha 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
a o‘quvchini 
kasb
ga yo‘nalyirishga 
yordam 
berad
i. O‘quvchi
qizlar
da qandolatchilikka 
nisbatan 
ruhlantiradi. 
6 
Imron 
ko‘chadagi
suv 
tarmog‘i
jo‘mragid
an behudaga suv
oqayotganini 
ko‘rib qoldi va uni 
berkitdi. 
Qismga 
ko‘ra 
sonni
ng 
o‘zini 
Ushbu masalani proporsiya 
usulida ishlash lozim 
1 minutda-10 
litr 1 soatda - ? 
litr 
Ushbu
masala
ni 
ishlash
jarayoni
da o‘quvchilar
bilan 
tabiatni asrash 
mav- 
Jo‘mrakdan 1 minutda 10 
litr suv oqayotgan bo‘lsa, 
1 soatda qancha 
suv behudaga oqishi 
mumkin edi? 
topishga 
doir 
masala 
(1 soat = 60minut) 
zusida suhbat quri- 
shimiz lozim. 
7 
Zavodda 532 ta detal 
ishlab chiqarildi. Bu 
hamma buyurt- 
maning 
3
qismiga teng 
bo‘lsa, 
4 
jami nechta detal 
buyurtma 
qilingan? 
Qismga 
ko‘ra 
sonning 
o‘zini 
topishga 
doir 
masala 
Ushbu masalani kesma yoki 
diagramma 
orqali 
ishlashimiz mumkin. 
? ta 
532ta 
Ushbu masala 
orqali 
o‘quvchilarning 
ishlab
chiqarish
ga bo‘lgan 
qiziqishi
ni oshirish mumkin 
8 
Noila kitobning 126 
betini o‘qidi. Bu kitobning 
hamma 
betlarini 
2
qismiga
teng 
3 
bo‘lsa, kitob jami necha bet? 
Qismga 
ko‘ra 
sonning 
o‘zini 
topishga 
doir 
masala 
Ushbu masalani kesma yoki 
diagramma 
orqali 
ishlashimiz mumkin. 
126 
bet 
? bet 
Ushbu 
masla 
orqali 
o‘quvchilarni kitob 
o‘qishga 
undashimiz 
mumkin. Ulardan 
bir kunda necha 
bet kitob 
o‘qiy 
olishlari va shu 
paytgacha 
qaysi 
kitoblarni 
o‘qib 
tugatganliklari 
haqida so‘rashimiz 
mumkin 
9 
15 
nafar 
sportchi 
uchta guruhga teng 
bo‘lindi. Birinchi va 
ikkinchi guruhdagi 
sportchilar 
basketbol 
o‘ynashmoqda, 
uchinchi guruh a’zolari 
Sonning 
bir necha 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Ushbu maslani diagramma 
orqali ishlasak bo‘ladi 
Bu 
masala
orqali 
o‘quvchilarning 
sportga 
bo‘lgan 
qiziqishlarini 
oshirish
mumkin. 
kg 

---

266 
esa balandlikka
sakrashmoqda. 
Sportchilarning qancha 
qismi 
basketbol 
o‘ynamoqda 
va 
nechtasi 
balandlikka sakramoqda? 
Masaladan 
ko‘rinib 
turibdiki 
matematika fani 
jismoniy tarbiya 
bilan ham bog‘liq. 
10 
Sayyohlar 3 kunda 360 km 
yo‘l yurishdi. Birinchi 
kuni 
yo‘lning 
2
qismini, 
ikkinchi 
5 
kuni 
3
qismini bosib 
o‘tishdi. 
8 
Uchinchi kuni qancha 
yo‘l 
yurishgan? 
Sonning 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Ushbu masalani jadval tuzib 
ishlasak,
tushunarliro
q bo‘ladi. 
Ushbu
mas
ala geografiya fani 
bilan 
bog‘liq
bo‘l
ib, 
o‘quvchilarni 
say- 
yohlik 
va 
sayohat haqida fikr 
yuritishga undaydi. 
-
kun 
-
kun 
-
kun 
j 
ami 
/5 
/8 
? 
3 
60k
m 
11 
Ekin maydoni 8 ta teng 
bo‘laklarga bo‘lindi. Ikkita 
bo‘lakka 
kashnich, 
uchtasiga rediska ekildi. 
Kashnichga 
aj- ratilgan 
maydon 
kattami 
yoki 
rediskagami?
Chiz
ma chizing. 
Kasr 
ko‘rinishida taqqoslang. 
Sonning 
bir necha 
qismini 
topishga 
doir 
masala 
Masalani 
chizma
chizish usuli 
bilan ishlash mumkin. 
Ushbu 
masala 
orqali 
bolada
d
eh- 
qonchilikka 
bo‘lgan qiziqish va 
mehrni 
uyg‘otish 
mumkin. 
12 
Muxlisa 36 betli 
kitobning oltidan besh 
qismini, Bobur 
esa oltidan to‘rt 
qismini o‘qidi.
Ularning har biri 
Sonning 
bir necha 
qismi
ni 
topish
ga 
Ushbu maslani qisqa shart 
tuzib, yoki diagrammalar 
orqali ishlash mumkin. 
Ushbu masla 
orqali o‘quvchilarni
kit
ob 
o‘qishga 
undashimiz mumkin. 
Ulardan bir 
necha betdan o‘qishgan? 
Kim ko‘proq o‘qigan? 
doir 
masala 
kunda 
necha
bet kitob 
o‘qiy olishlari va
shu
paytgacha 
qaysi kitoblarni 
o‘qib 
tugatganliklari 
haqida 
so‘rashimiz 
mumkin 
Xulosa o‘rnida shuni takidlash joizki, ulush va kasrga doir har bir masala o‘ziga xos yechilish 
yo‘llari va usullariga ega. Ularni to‘g‘ri tanlay bilish va o‘quvchiga tushuntira olish o‘qituvchining 
mahoratiga bog‘liq. Ulush va kasrga doir masalalar biroz murakkab tuyulsa-da, o‘quvchini fikrlashga 
undaydi va uning dunyoqarashini kengaytiradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
M.E.Jumayev, Z.G‘.Tadjiyeva “Boshlang‘ich sinf matematika o‘qitish metodikasi”. T., 2005 

---

267 
2.
S.Burxonov, O‘.Xudoyorov, Q.Norqulova; Matematika 3-sinf uchun darslik, T.,2019 
3.
M.J.Saidova “Boshlang‘ich sinflar uchun nazorat ishlar to‘plami. Metodik qo‘llanma. T.,2019 
4.
N.K.Ro‘ziyeva “Introducing primary school students with the concept of shares and fraction 
by using innovation technologies in mathematics lessons”, ACADEMICIA: An International 
Multidisciplinary Research Journal 11 (6), 338-342, 2021 
5.
Amonov U. S. O ‘qish darslarida maqol janridan foydalanish usullari va ahamiyati: DOI: 
10.53885/edinres. 2021.53. 34.124 US 
6.
O. О.Р.Авезов.
Экстренная психологическая помощь в экстремальных ситуациях
. 
Вестник интегративной психологии 4 (Но. 21), 34 ‒ 37. 
7.
Nigora Adizova Baxtiyorovna. 3-4-sinf ona tili darslarida qoʻllanadigan tayanch 
kompetensiyalar. Journal of Advanced Research and Stability. Volume: 02 Issue: 01 | 2022 
8.
Rakhmonovich, Adizov Bakhtiyor, and Nodira Adizova Bakhtiyorovna. "linguistic 
classification of toponyms of bukhara district." Emergent: Journal of Educational Discoveries and 
Lifelong Learning 
(EJEDL) 
2.09 (2021): 1- 
9.
Hayitov H. A. Sharq mumtoz adabiyotida ohang talqini //Мировая наука. – 2019. – №. 8. – 
С. 3-5. 
10.
Saidova Mohinur Jonpulatovna, Ibrahimova Mohichehra Furkat Qizi.
 An integrated approach 
to the use of pedagogical technologies in primary school mathematics
// Middle European Scientific 
Bulletin.
 Volume 8
, January 2021, 174 
11.
Ergashovna S. G. Formation of concepts about length in primary sch
ool students, developing 
length measuring skills. – 2021.
12.
Джураева С. Н., Дустова Д. С. Способы воспитания личных качеств у студентов 
педагогической специальности //Academy. – 2019. – №. 6 (45). – С. 96-98 
13.
O
‘ktamovna N. X. O‘zbek romanlarida tarixiy inversiyani berish usullari va vositalari 
//Барқарорлик ва етакчи тадқиқотлар онлайн илмий журнали. – 2021. – Т. 1. – №. 5. – С. 430-433.