Universiteti psixologiya kafedrasi

Ilk o‘spirinlar aql-idrokining xususiyatlari

Ilk uspirin barcha faoliyat boskichida mustakil fikr yurita olmasligi uning psixikasidagi jiddiy kamchilikdir. Ilk uspirinlarga adabiy kaxramon kiyofasini ifodalash, asar mohiyati, mazmuni va goyasi yuzasidan mustakil holda xukm va xulosa chikarish topshirilganda ular, birinchidan, asarni ukishgan, birokxech kanday xulosa chikarishmagan, ikkinchidan, mavzuga ijodiy yondashmasdan ukituvchining xar bir suzini esda sakdab olib, xech uzgarishsiz Kaytadan aytib berishga xarakat kilishgan, uchinchidan, o`zlari maktabdan va sinfdan tashkari faoliyatlarida eshitganlari, ukiganlari bilan ukituvchining axboroti, ma’lumoti asosidagi xabarni umumlashtirib javob berishgan, turtinchidan, o`z fikrlarini bayon etishga kiynalganlarida asardan kuchirmalar keltirishgan.
Ukuvchilarda nazariy tafakkurni shakllantirishda to‘garak va fakultativ mashgulotlar, kasbiy fanlar muxim axamiyatga ega. Shuningdek, ilk o`spirin o`quvchining mustakil fikrlashini rivojlantirishda ukituvchilar, sinf rahbarlarining siymolari muxim rol uynaydi. O`qituvchilar ilk o`spirinlarda o`rganilayotgan narsa va xodisalarning obyektivligi, xaqqoniyligi, tugriligiga ishonch hosil kilishlari, ulardan kanoatlanishlari va ularni isbotlashga urgatib borishlari zarur. Ikkinchidan, fan o`qituvchilari ularni narsa va hodisalar tugrisida original fikr yuritishga yullashlari keraq Uchinchidan, ukuvchilarning mashgulotlarda kullanaverib, ma’naviy eskirgan bir kolipdagi suzlardan, iboralardan foydalanishlariga yul kuymasliklari keraq Turtinchidan, fan ukituvchilari uspirin yigit va kizlarga bilimlarini amaliyotga tatbiq kilishni urgatishlari shart, buning uchun ularda amaliy malakalarni shakllantirishga xarakat kilishlari lozim.
Tafakkur boshka psixik jarayonlardan ajralgan xolda rivojlanishi mutlakr mumkin emas. Shuning uchun tafakkur rivojlanishi bilan birga ukuvchining nutk faoliyati xam usadi. Bu esa ukuvchida uz fikrini tugri, anik, ifodalash malakasini tarkib toptiradi, nugkining tuzilishini takomillashtiradi va lugat boyligini yanada oshiradi. Ilk uspirin adabiy asarlarni ukish va tushunish orkali mustakil fikrlashga, muloxaza yuritish va munozaraga urgana boradi. Unda asta-sekin tabiat va jamiyatga uzining nuktai nazari, e’tikrdi, Karashi shakllanadi. Ma’lumki, shaxsning ana shu fazilatlari fikrlashi, mustakil uilashi, tugri xukm va xulosa chikarishi, kat’iy karorga kelishining natijasidir. Yigit va kizlarning adabiy asarni baxolashi, u xakda shaxsiy fikrlarini bildirishi, muammoli tomonlari yuzasidan baxslashuvi va hokazolarda insoniy xislatlarnin-g muayyan lyar:~:kada ishtirok etishi akd tankidiyligining aynan uzginasidir. Turmushda uchraydigan nourin tankidiylik esa ilk uspirinning badiiy didi va xayotiy tajribasi zaifligidir.
Ilk uspirinlikda utiladigan darslar, laboratoriya ishlari va amaliy mashgulotlar, referat, konspekt yozish kabi ta’limiy faoliyat turlari yangicha ta’lim muassasasi ukuvchilari uzlashtirishi zarur materiallarni mustakil xolda tushunishga olib keladi. Bu ishlar kundan-kunga kuprok axamiyat kasb etishi natijasida tafakkur tobora faol, mustakil, ijodiy tuye olib boradi. Bularning barchasi ilmiy-nazariy tafakkurning shakllanishiga, tevarak-atrofdagi vokelikning umumiy konuniyatlari, bilish kobiliyati
usishiga, akliy imkoniyatlar vujudga kelishiga, tabiat va jamiyat rivojlanishining krnunlarini anglab olishga muxim shart-sharoitlar yaratadi.