Universiteti psixologiya kafedrasi

Ilk o`spirinlarning turmush haqidagi tasazvurlar

Ilk uspirinlik yoshida inson uchun eng muxim xissiyot — sevgi vujudga keladi. U urtoklik, dustlik tuygulari zamirida paydo buladi. Sevgi mazkur yoshdagi ukuvchilarning xissiy dunyosida mutlako yangi x°lat bulib, u usmirlarning shunday ichki kechinmalaridan tubdan fark kiladi. Ma’lumki, usmirlarda xam mexr-muxabbat tuygusi, ishkibozlik, kungil kuyish, kumsash kurinishlarida aks etadi. Lekin ilk uspirinning sevgisi chukur, kuchli, otashin, xakikiy buladi. Mana shu yoshdagi ugil-kizlar sevgisi uzining sofligi, beguborligi, ma’sumligi, iboliligi, shirin kechinmalarga boyligi bilan ajralib turadi.
Ilk uspirinlik davrida vujudga keladigan xis-tuygularni tugri idora etish, yigit va kizlarga sevgi munosabatlarining nakadar nozikligini, bulajak oilaning baxti xakidagi tushunchalarni tugri anglatish yaxshi natija beradi. Yigit va kizlarning ma’naviy olamida uchraydigan ayrim ziddiyatlarni bartaraf etishda, ularni kelajakda oilaning takdiriga yuzaki munosabatda bulmaslikka urgatishda va oila kurishga tayyorlashda jinsiy tarbiya muxim axamiyatga molikdir.
Erkak va ayollarning teng xukukliligi, bir-biriga sodikdigi va xokazolar ni yoshlar ongiga singdirish zarur. Buning uchun ukituvchi uzbek milliy turmush tarzidan anik misollar keltirishi lozim. Chunonchi, xotin-kizlarga past nazar bilan karash, xukukdagi notenglik xollarini yoshlarning kuz oldiga keltirish, ularni uziga uzi ut kuygan, sirka ichgan, uzini osgan ayollarning ayanchli axvolidan xabardor kilish keraq
Ilk o`spirin yigit va kizlarga erkak va ayolning munosabat-larini yotigi bilan tushuntirish ota-ona, shifokor, sinf raxbari va ukituvchilarning muxim vazifalaridir.
Ta’lim tizimida ilk o`spirinlar ga uzlaridagi jismoniy, fiziologik va psixik uzgarishlar; yigit va kizlarning uzaro munosabatlari shakllanishi; sevgi, oilaviy turmush, uning maksadi va ijtimoiy, gigiyenik, masalalari tugrisida maxsus bilimlar berish lozim. Tarbiyaviy soatlar, shifokor bilan suxbat, oila a’zolarining maslaxatlari kabi tadbirlarga jiddiy e’tibor berish keraq
Ota-onalar va ukituvchilar ilk uspirin yigit va kizlarga sevgining ikki turi — shaxvoniy tuygu zaminida vujudga keladigan bekaror sevgi va chinakam dustlik, insoniy munosabatlar asosida paydo buladigan xakikiy sevgi borligini tushuntirishlari lozym. Kizlarda xakikiy sevgi kurtaklari util bolalarga nisbatan erta uygonadi, ular bir umr uzlariga yuldosh va doimo gamxurlik kiladigan kishining muxabbatiga sazovor bulishni orzu kiladilar. Ba’zan kizlarda xam bekdror xislar yuzaga kelishi mumkin.
Ota-onaning o`zaro yaxshi munosabati, mexribonligi, gaixurligi oiladagi farzandlarning munosabatlarini tugri shakllantirishga yordam beradi. Ona kizida muloyimlik, shirinsuxanlik, kizlarga xos oriyat, uyatchanlik, ibo, iffat kabi fazilatlarni tarbiyalash bilan birga, unga uy-ruzgor yumushlarini urgatishi xam lozim. Aks holda nimalar bulishini ma’naviy kashshok, yengil-yelpi xayotga kunikib, tubanlik botkogaga botib kolgan ayrim ayollarning ayanchli kismatidan misol keltirish orkali tushuntirishi zarur.Ilk uspirinlarni turmush kurishga tayyorlashda maktab bilan oilaning xamkorligi muvaffakiyat garovi xisoblanadi. Ruy berishi mumkin bulgan ruxiy, jismoniy iztiroblarning oldini olish juda murakkab ish. Ukituvchilar jamoasining uzi bu ishni bajara olmaydi. Shuning uchun uni ota-onalar va jamoatchilikka tayanib amalga oshirish zarur.Ilk uspirin yigit-kizlarning xayotiy rejalari bilan tanishishda ularning mayli, kizikishi va nafis tuygulariga, ezgu maksad sari intilishlariga aloxida axamiyat berish lozim. Yigit yoki kizning ruxiyati va ma’naviyatiga tugri yul topish orkali uning fe’l-atvorida uzgarishlar xosil kilish mumkin.Oiladagi soglom muxit, odamiylik, insonparvarlik munosabatlari farzandning ruxiy dunyosiga ijobiy ta’sir kursatadi.
Oiladagi tarbiyaviy ishlar ta’lim tizimida mustaxkamlanishi va rivojlantirilishi, ilk uspirinlarni turmush masalasiga ilmiy nuktai nazardan karashga urgatish lozim. Yigit va kiz urtasidagi munosabatlar ancha murakkab bulib, ular asta-sekin shakllanadi, bu munosabatlarning rivojlanishi kup jixatdan sinf raxbarining faoliyatiga boglikdir. U uz ishini yigit va kiz uzaro dustlik munosabatlarini a’lo ukish, namunali xulk, jamoat ishlarida faol Katnashish bilan amalga oshiradigan yusinda tashkil etishi keraq Shuningdek, ta’lim tizimida ilk uspirin yigitlar kizlarga yordam beradigan, kizlar esa bu yordamni kadrlab ularga mexribonlik tuygusini namoyon kiladigan vaziyatlarni yaratish keraq
Akademik litsey va kollejda ukish davrida xar ikkala jinsdagi ukuvchilar uzaro dustona munosabatda bulishlari, bir-biriga yordam berishlari, uzaro xurmatda bulishlari shart. Lekin ular urtasida mukaddas, xech buzilmaydigan parda, chegara bulishi ma’kul. Yigitning burchi kizni avaylash, uning
sharm-xayosini paymol Kilmaslik, takdirga yuzaki karamaslik; kiz esa uz navbatida uyatchan, sharm- xayoli, andishali, kamtar, kizlarga xos gururli, nazokatli bulishlari darkor. Kizlik or-nomusini paymol kiladigan xatti-xdrakat va xirsga berilmaslik kelajakdagi baxtiyorlik uchun zarurligini xar bir kiz bilib kuigani yaxshi.Ilk uspirinlarga oila kurish xakida tushuncha berishda baxtli, tinch-totuv yashash, bir- biriga ishonch, sadokat bulishi kerakligini uktirish bilan birga, ularni oilaviy turmushda yuz berishi mumkin bulgan kiyinchiliklardan xam ogoxdantirish kerak, albatta. Ularga oilada bulib turadigan janjallarda oxirini uylab ish tutish zarurligini uktirish lozim.
Nikoxga tayyorgarlikning muxim jixatlaridan biri kuyov-kaylikning uzaro kaynota, kaynona, karindosh-uruYelar, xonadonning yakin kishilari oldidagi burchlarini anglab olishdir. Mustaxkam va barkaror oila kurishning asosiy shartlaridan biri — kelinning boshka sharoitga kunikishi, begona turmush tarziga moslashuvidir. Uning sinalmagan oilaga, undagi iktisodiy-moliyaviy tartibga, notanish kadriyatlarga, an’analarga, marosimlar. rasm-rusmlarga urganishi xam oson emas. Bularning xammasi yosh kelinning jismoniy, axlokiy, ma’naviy va ruxiy jixatdan tayyorgarligini talab kiladi.Ukituvchilar akademik litsey va kasb-xunar kolleji ukuvchi-larining ota-onalari bilan olib boriladigan ishlarda asosiy e’tiborni bolalar ruxiy dunyosining murakkab tomonlarini yoritishga karatishlari keraq Ularda tankid va uzini uzi tankid, uzini tuta bilish, uz xatti-harakatini nazorat kilish va t$tri baholash, uzini idora kilish kabi xususiyatlarni rivojlantirish zarur.Tarbiyaning muxim kuroli nutkxisoblanadi. Shuning uchun ota- ona uz nutkida yokimsiz iboralarni ishlatmasligi, mantiksiz, yokimsiz o\ang bilan bolalarni ranjitmasligi, ularda ishonch Hissini vujudga keltirmaydigan nosamimiy fikrlarni aytishdan sakdanishlari keraq Xayotda muloyimlikka, shirinsuxanlikka, samimiylikka, sof vijdonli bulishga nima yetsin! Mazax kilish, ba’zan nourin hazillashish orkali xam farzandlarning murgak kalbini chuktirish mumkin.