Universiteti harbiy kafedrasi «Himoyaga ruxsat etilsin» tdpu harbiy kafedrasi boshlig‘i podpolkovnik L. Davirov

 
1.3.CHaqiriqqacha harbiy ta’lim bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazishning 
asosiy shakl va uslublari, ularning o‘zaro aloqalari ta’minlash usullari. 
Har qanday o‘quv yurtidagi o‘qitish jarayonini asosini o‘quv ishlari 
tashkil etadi. O‘qitishning sifati o‘quv jarayonini tashkillash, mashg‘ulotlar 
o‘tkazishning shakllariga bog‘liq bo‘ladi. Mashg‘ulot shakli o‘quvchilar 
7
Янги тахрирдаги ЧҚБТ дастури. З. Бўтаев ва бошқалар. “Тошкент.” 2010 йил.

---

tarkibini, o‘tkazish joyi, davomiyligi, CHaqiriqqacha harbiy ta’lim 
rahbarining roli va boshqalarni nazarda tutadi. Mashg‘ulot shakli 
CHaqiriqqacha harbiy ta’lim dasturida belgilangan bo‘lib, uni o‘zgartirish 
mumkin emas. 
Mashg‘ulot shakllari - bu o‘quvchilarni o‘qitish, mashg‘ulotlarni 
tashkillashga yordam beruvchi shart - sharoitlar, shuningdek, o‘qituvchi va 
o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘ziga xos faoliyatlar yig‘indisidir. 
CHaqiriqqacha harbiy ta’lim dasturi bilan quyidagi mashg‘ulot 
shakllari belgilangan: 

 
nazariy; 

 
amaliy; 

 
ko‘rgazmali; 

 
taktik - saf mashg‘ulotlari; 

 
taktik mashg‘ulotlari; 

 
nazorat-sinov mashg‘ulotlari. 
Nazariy mashg‘ulotlar, og‘zaki bayon qilish bilan (ma’ruza, suxbat) 
o‘tkazilib, o‘quvchilarga o‘rgatilayotgan materialning asosiy mazmunini 
beradi va ularda nazariy fikrlash, keng dunyoqarashni shakllantiradi, nazariya 
amaliyotning dolzarb muammolarini yoritib beradi. Nazariy mashg‘ulotlar 
boshqa turdagi mashg‘ulotlarni tashkillash va o‘tkazish uchun asos bo‘lib 
xizmat qiladi. 
Ko‘rgazmali mashg‘ulotlar - o‘quvchilarni jangovar texnika 
va qurollar namunalari, shaxsiy tarkibning yashash arzi va xizmati bilan 
tanishtirish maqsadida namunaviy tarzda tashkil etilib o‘tkaziladi. 
Amaliy mashg‘ulotlar - jangovar texnika va qurollar, priborlarni 
o‘zlashtirish, ularni qo‘llash usullarini egallash, asrash va saqlash qoidalarini 
o‘rganish maqsadida o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilar 
tomonidan 
nazariy 
mashg‘ulotlarda olingan bilim va malakalar 
takomillashtiriladi. 

---

Amaliy mashg‘ulotlar tushuntirish va ko‘rgazmali uslub yordamida 
o‘tkazilishi mumkin. Uning asosiy mazmuni har bir o‘quvchining o‘quv 
joyidagi bajarayotgan amaliy ishidir. Amaliy o‘rgatishning yakuniy bosqichi 
bo‘lib, taktik mashg‘ulotlar hisoblanadi. Ular odatda dala-o‘quv 
mashg‘ulotlarida o‘tkaziladi. 
Taktik mashg‘ulotlarda o‘quvchilarga askar, razvedchik, kuzatuvchi 
vazifalarini jangovar vaziyatda bajarishning ko‘nikma va malakalari 
singdiriladi. 
Taktik - saf mashg‘ulotlari, odatda taktik mashg‘ulotlardan oldin 
o‘tkaziladi va shaxsiy tarkibning harakat va usullarini jangovar vaziyatda 
qo‘llash uslublarini o‘rgatadi. Harakatlanishning usul va qoidalari ko‘p 
marotaba takrorlash uslubi bilan o‘rgatilishi mumkin. 
Navbatdagi harakatni o‘rganish, qachonki o‘rganilayotgan harakat to‘la 
o‘zlashtirilib olingandan keyingina boshlanishi mumkin. Har bir savol uchun 
taktik vaziyat albatta yaratilishi kerak. 
Nazorat - sinov mashg‘ulotlari o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va 
malakalari darajasini aniqlash va yakuniy baho chiqarish maqsadida 
o‘tkaziladi. Odatda, nazorat mashg‘ulotlari o‘quv yilining so‘ngi bosqichida, 
ya’ni, o‘quv-dala yig‘ini vaqtida o‘tkaziladi.