Universiteti arxitektura fakulteti

13.3. Qala ósimlikleriniń assortimenti, túrleri hám normaları
Shártlilik tiykarında ósimlikler saya payda etiwshi ósimliklerge hám 
qaytarılǵan radiaciyanı kemeytiriwge járdem beretuǵın dekorativ ósimliklerge 
bólinedi.

---

93 
Saya payda etiwshi ósimlikler, bul tıǵız egilgen, biyik kóterilgen, shaqaları 
qalıń bolǵan terekler bolıp, olardıń massivi belgili muǵdarda quyash radiaciyasın 
ózine jutıp turıw qábiliyetine iye.
Bunnan tısqarı, shaqalarınıń ótkeriwsheńligi hám puwlanıw processi hawanıń 
cirkuliyaciyasın támiynleydi. Shaqalardıń proekciyası aqıbetinde payda bolǵan 
ushastka quyash nurlarınan qorǵalǵan jer bolıp esaplanadı.
13.4. Аssortimentti tаńlаp alıw, eginlerdiń túrleri, terekler hám toǵay 
ósimliklerin jaylastırıw pаrаmetrleri 
Assortimentti tańlap alınıwı belgili rayonnıń klimat sharayatların, obyekttiń 
belgilengen maqsetin, kóklemzarlastırılıp atırǵan maydannıń tábiyiy qásiyetlerin, 
arxitekturalıq-rejelestiriw jaǵdayın esapqa alatuǵın quramalı toplamdaǵı talaplardan 
kelip shıqqan halda anıqlanadı.
Geyde tereklerdiń ósiwi tezligine, olardıń samaldan hámde shawqımnan 
qorǵaw qábiliyetine joqarı talaplar kórsetiledi, usı topıraqlar ılayıq porodalardı talap 
etedi hám t.b.
Klimat hám basqa belgiler boyınsha ósimliklerdiń toparları haqqındaǵı tolıq 
maǵlıwmatlar arnawlı ádebiyatlarda saqlanadı. Qala qurılısında eń úlken áhmiyetke 
iye bolǵan ósimiklerdi tańlap alıw boyınsha qısqa maǵlıwmatlar keltiriledi. 
Tereklerdiń ólshemleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar kestede keltirilgen. Jer 
(topıraq) sharayatları. Ónimdar topıraqlardı talap etiwshi terek túrleri: bándli hám 
qızıl dub (bolut), jóka teregi, qandaǵash, ayıwlı ǵoza, shınar, aqqaraǵay, aq terek, 
kanada teregi, túrkistan teregi, toǵay
ǵozası, gortenziya, siren, batıs tuyeteregi, 
marjan. Qumlı topıraq ushın terekler hám toǵay tárizli: aylant, serbuqoq qayın, 
qırmızı hám káspiy talı, kók japıraqlı, gúmis tárizli, tatar zarangi, qaraǵay, jińishke 
japıraqlı hám gúmis sıyaqlı jiyde, aqterek hám kanada teregi, altın reńli qaraǵat, sarı 
akas, tubulǵa, snejnoyagodnik (qarday appaq miywezar) hám basqalar. Shor basqan 
jerler: aylant, káspiy gledichiyası, amorfa, grebenshik, tivitli totem (sumax), anar. 
Ízǵarlı jerler ushın: tivitli qayın, terek, tal tilaǵash, magnoliya, evkalipt, shumurt, qara 
hám qızıl smorodina (qaraǵat). Jerdiń ónimdarlıǵına talapshan bolmaǵan terek túrleri: 

---

94 
tivitli hám qaǵazlı qayın, aq akas, tivitli dub, kishi japıraqlı qayraǵash, tal, dala 
zarangi, jaǵımlı iyisli terek hám Moskva teregi, irge, sarı akas, dólana, jiyde, shilvi, 
tubulǵa hám basqalar. 
3.2-keste