Universiteti arxitektura fakulteti

Qadaǵalaw sorawlarí 
1.
Sırtqı transport túrlerine qaysı transport túrleri kiredi? 
2.
Temir jol transportı haqqında neler bilesiz? 
3.
Avtomobil transportı haqqında neler bilesiz? 
4.
Suw transportı haqqında neler bilesiz? 
5.
Hawa transportı haqqında neler bilesiz? 

---

69 
VIII BAP. QALA SANAAT RAYONLARÍN REJELESTIRIW HÁM 
ABADANLASTÍRÍW
8.1. Sanaat rayonlarınıń rejeli strukturası
Sanaat zonaları – 
qorshaǵan ortalıqqa tásir normaları hár túrli bolǵan islep 
shıǵarıw obyektleri, sonday-aq temir joldıń kiriw jolları jaylasqan hám ádette, eni 50 
m den úlken bolǵan sanitariya qorǵaw zonaları payda etiwdi talap etiwshi zonalar.
Ańlatpalar; islep shıǵarıw zonaları territoriyasında kárxana hám basqa 
obyektlerdi jaylastırıw hám qayta tiklewde olardan paydalanıw procesi qáwipsizlikti 
támiynlewshi ilajlardı názerde tutıw, sonday-aq, kárxananıń birewinde avariya 
bolǵanda qorshaǵan aralıqtaǵı orınlarda xalıqtı qáwipli tásirden qorǵaw hám basqa 
kárxanalardıń islew qáwipsizligin támiynlew boyınsha ilajlardı názerde tutıw lazım.
Islep shıǵarıw imarat hám inshaatları bar bolǵan zonalar hám kárxanalardıń 
sanitariya-qorǵaw zonaları shegaralarında islep shıǵarıw menen baylanıslı turaq-jay 
úyleri, miymanxanalar, jataqxanalar, baǵ–park, mektepke shekem hám ulıwma tálim 
mekemeleri, sport inshaatları, basqa jámiyetlik imaratlardı jaylastırıwǵa jol 
qoyılmaydı. Turaq-jay imaratları hám sanaat zonaların, turaq-jay aymaqları hám 
sanaat kárxanaların izbe–iz jaylastırıwǵa jol qoyılmaydı. Sanitariya-qorǵaw zonaları 
rekreaciya maqsetleri hám awıl xojalıq ónimlerin islep shıǵarıw ushın paydalanbaw 
kerek.
Qalalardıń islep shıǵarıw zonası quramına sanaat kárxanaları, tiykarınan, islep 
shıǵarıwdıń sanitariya xarakteristikasına baylanıslı jaylasqan taw-kán ximiya hám 
metallurgiya sanaat kárxanaların jaylastırıw ushın mólsherlengen sanaat zonası, 
ilimiy islep shıǵarıw zonası hám kommunal skladlar zonaları qáliplesiw múmkin. 
Sanaat zonaların funkcional rejeli shólkemlestiriw massivler (qızıl sızıqlar 
shegarasında) kórinisinde bolıp, olardıń ishinde tiykarǵı hám járdemshi islep shıǵarıw 
kárxanalari ózleriniń jaylasıwı, júk aylanbasi(oborotı) hám transport túri, sonday-aq 
qurılıs náwbetine qarap hám de sanitar-gigienalıq hám órtke qarsı talaplardı esapqa 
alǵan halda jaylastırıw názerde tutıladı. 

---

70 
Sanaat kárxanaları ózleriniń mekemelerine qaraslı bolıwına qaramastan, sanaat 
aymaǵı esabına kiriwshi arnawlı rejelestirilgen dizimdegi qala sanaat rayonına 
jaylastırıladı. 
Sanaat imaratlarınıń jıynalǵan halda jaylasıwı: 
1.
Qala territoriyasın únemlew.
2.
Qalalardıń sanitar-gigienalıq jaǵdayınıń jaqsılanıwı. 
3.
Kárxanaǵa xizmet kórsetiwde belgili qolaylıqlar jaratılıwın támiynlew 
lazım.
Usı obyekt hám dizimlerdi payda etiwge sarıplanatuǵın qárejetlerdi 
kemeytiwdi támiynleydi. Sonıń ushın qala sanaat rayonların qáliplestiriwdegi 
áhmiyetli shárt, kárxanalardı toparlarǵa – sanaat uyımlarına birlestiriw bolıp qaladi.
Sanaat obyektlerin nátiyjeli toparlarǵa bólip jaylastırıw, texnologiyalıq jaqtan 
biri-biri menen baylanıslı bolǵan kárxanalardı kombinaciyalaw; túyin
hám detallardı 
jámlew sızıǵında kooperaciyalaw; birden-bir transport xojalıǵın dúziw; birlesken 
qurılıs bazasın shólkemlestiriw; jaylasıwdıń óz-ara baylanısqan dizimin qáliplestiriw; 
ilimiy-ortalıqtı qorǵaw hám basqalar boyınsha kooperaciyalaw tiykarında ámelge 
asırıladı. 
Sanaat kárxanaları zıyanlıǵı boyınsha 5 klasslı sektor klasslarǵa bólinedi: 
1-klass – eń záhárli (partlaw hám órtten qáwipli);
Qala qurılısında sanitariyalıq klassları hám sanaat kárxanasınıń bolıwı 
múmkin, júk aylanıwına kóre sanaat rayonları 3 kategoriyaǵa bo’linedi: 
1-k. – seliteb aymaqtan uzaqlastırılǵan rayonlar (1, 2 klass záhárlengen). 
2-k. – seliteb aymaq shegarasına jaqın jaylasqan rayonlar (3,4 hám 5 klass 
zıyanlı). 
3-k. – seliteb aymaqta jaylasqan rayonlar (5 klass zıyanlı).