Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

30 William L.fiowe. Philosophy of Religion. USA W adsworth Cengage le arning, 2007. P. 17
56

---

.oinoyda shartli ravishda erdan ancha uzoqda jannat kabi ma’lum bir 
loyda joylashgan. Xudo haqidagi fikr aniq ibtidoiy tasvir, unda 
aytilishicha doim 31ikdan iborat jannatdan yuqorida er osti va er 
ostinig qorong'u joy, ya’ni eming qari. Bu tasawurlarga ko‘ra er, erga 
2ta qirollik, zo'rlik bilan o ‘mashib olgan. Xudo va uning jannatdagi 
farishtalari, Iblis va uning er ostidagi shaytonlari. Ular erda istiqomat 
qiluvchi kuchlar bo‘lib ko‘ngil va qismatni boshqarish uchun bir-biri 
bilan kurashadilar. Xudo tushunchasi kuch qudrat sifatida ba’zi bir 
aniq manbada koinotda ya’ni ytuqorida joylashgan. Robinzon 
tasdiqlaydiki, biz farzandlarimizga tushuntiramizki ulaming miyasiga 
singdiramiz janat bu haqiqat emas, Xudoning samoda yashashi ham 
aniq emas. Xudoning joyi samoda, Xudo osmondagi odam va bu kabi 
Xudo haqidagi ko‘plab noto‘g‘ri taqlinlar paydo bo‘lganligini 
Robinson eslatib o‘tadi. Xudoning yuqorida va erdan tashqarida bu 
kabi muhim anglashilmovchiliklar Xudoning aynan bir makonda 
joylashganligini, 
erdan 
uzoqdaligini 
o‘ylash 
yoki 
dunyodan 
ajratilganligini o‘ylashdir. Bu fikrga ko‘ra Xudoning uyi yo’q, u fizik 
bo'shliqda ham mavjud emas. U aniq hayoliy diniy haddan tashqari 
yaxshi va pok u har narsaga qodir va kuch qudratga ega va u 
odamining yaratguchisidir, ammo uning bir qismi emas. U odamdan 
ajratilgan , uning qonunlariga va vahiylariga qarshi predmeti yo’q 
olamni boshqarish uning yagona maqsadi31.
Boesivs, Anselm, Akunas va boshqa an’anaviy ilohiyotchilar 
Allohning mangulik timsoli ekanini tushimtiradilar. Ular Allohning 
zamondan tashqi ekanini uning qonunlariga teng pridmet yoqliginin 
tasdiqlaydilar. Biroq, boshqa ilohiyotchilaming nuqtayi nazaricha, 
Alloh, avvaldan, abadiy va mangu XVIII asming Ingliz ilohiyatchisi 
Samuel Clarke miol uchun u vaqtning chegarasi bo‘lmasligi mumkugi 
g‘oyasini rad etadi va unda boshqa bir nuqtayi nazar uni mangu 
bo‘lishi abadiyligi o‘z o‘mida ammo davr boshlanishi yoki oxiri emas. 
Biz keyinroq inson ekanligi va oldindan ayta olish muammolarini 
o‘rganganimizda biz bu ikki his abadiylik va mangulik kabi diniy 
tushunchalarga qayta to‘xtalib o ‘tami. Biroq ayni paytda ulami etarli. 
Mangulik Alloh haqidagi an’anaviy g‘oya va fikrlar markaziy 
tushuunchadir.