Uning salomatligi

55- rasm:
I
f I
56- rasm.
8 yoshli o‘g‘il bolada tireotoksikoz 1— qalqonsimon bez, (Bazedov) kasalligining ko‘rinishi:

2. 
   ayrisimon bez. ko‘zlari chaqchaygan, qalqonsimon
   

bezi kattalashgan, o‘zi ozg‘in.
Qalqonsimon bez tiroksin gormonini islilab cliiqaradi. Tirok- sinning 65% dan ko‘prog‘i yod moddasidan iborat. Bu gormon orga­nizmda moddalar almashinuvi jarayoni normal o‘tisliida muhim rol o‘ynaydi. U yurak isliining gumoral yo‘l bilan boshqarilishida ishtirok etadi. Tiroksin bolalaming o‘sislii va rivojlanishida, asab tizimi funksiyasining normal takomillashuvida katta ahamiyatga ega.
Gipotireoz, ya’ni qalqonsimon bez funksiyasining pasayishi bola tug‘ilgandan keyin turli yoslilarda va, hatto, katta odamda ham ayrim sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin. Kasallikning og‘ir ko‘rinishlarida bemoming tanasi sliishadi, aqliy faoliyati zaiflashadi, ya’ni esda saqlash, o‘zlashtirish qobiliyati pasayadi.
Endemik buqoq. Ba’zi joylarda, ayniqsa, buloq suvidan foy- dalaniladigan joylarda suv va tuproq tarkibida yod moddasi kam bo‘ladi. Shuning uchun bu joylarda yashovclii aholi o‘rtasida endemik buqoq ko‘p ucliraydi. Bu kasallikda qalqonsimon bezning hajmi kattalasliib, bo‘yinning oldingi qismida sliish (buqoq) hosil bo‘ladi.
Tireotoksikoz qalqonsimon bez funksiyasining kuchayishi, tiroksin gormoni normadan ko‘p sintezlanislii natijasida sodir bo‘la- digan kasallikdir. Uni aniqlagan olimning nomi bilan Bazedov kasalligi

5. 
   — B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov ^7
   

deb ham yuritiladi (56- rasm). Bu kasallikda qalqonsimon bezning hajmi kattalashib, ba’zan bo‘yinning oldingi sohasi bo‘rtib cliiqadi. Bemorda ko‘zning chaqchayishi, ko‘p terlash, asabiylashish, uyqusizlik, ozish, yurak o‘ynashi holatlari sodir bo‘ladi.
Kasallik o‘z vaqtida davolanmasa, bemor asabiylashadi, juda ozib ketadi. Kasallikning og‘ir turida bemor jarrolilik yo‘li bilan davolanadi (qalqonsimon bezning bir qismi olib tashlanadi).
Qalqon orqa bezi. Bu bez to‘rtta bo‘lib, qalqonsimon bezning orqa yuzasiga yopishib turadi. Ulaming umumiy og‘irligi 100—150 mg ni tashkil qiladi.
Qalqon orqa bezlaridan paratgormon gormoni ishlab chiqariladi. Bu gormon odam organizmida kalsiy-fosfor almashinuvini tartibga solib turadi. Gormon kam ishlab chiqarilsa, nerv-muskul tizimining qo‘zg‘aluvchanligi ortib, odamning qovoqlari, lablari pirpirab uchadi, qo‘llari qaltiraydi. Gormon juda kamayib ketsa, soch to‘kiladi, suyaklar yumshab, egiluvchan, mo‘rt bo‘lib qoladi, nerv-muskul sistemasining qo‘zg‘aluvchanligi ortib ketib, odam tanasining umumiy qaltirashi, ya’ni tutqanoq (tetaniya) holati yuzaga keladi.
Qalqon orqa bezlarining funksiyasi ortib, paratgormon ishlab chiqarilishi ko‘paysa, nerv-muskul sistemasining qo‘zg‘aluvchanligi pasayib, tana muskullari bo‘shashib qoladi, odam umumiy holsizlanadi, tez charchaydi.
Ayrisimon bez. Bu bez to‘sh suyagining orqa yuzasida joy­lashgan. Uning massasi chaqaloqlarda 12 g bo‘lib, to balog‘atga yetish davrigacha, ya’ni 14—15 yoshgacha kattalashib, 30—40 g ga yetadi. So‘ngra bezning hajmi asta-sekin kichiklasha boradi.
Ayrisimon bez timozin gormonini ishlab chiqaradi. U bolalar- ning o‘sisliiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, jinsiy bezlar fimksiyasini pasaytirib, bolaning me’yorida balog‘atga yetishishida ishtirok etadi. Bundan tashqari, timozin 1imfot.sit.1ar hosil bo‘lishini ku- chaytirib, organizmning immunitet xususiyatini oshiradi.
@1. Qalqonsimon bezning joylashishi va tuzilishini ayting.

2. 
   Tiroksin gormoni qanday vazifani bajaradi?
   
3. 
   Qalqonsimon bezning funksiyasi pasayishi va kuchayishi natija­sida qanday kasalliklar sodir bo‘ladi?
   
4. 
   Qalqon orqa bezlarining joylashishi va funksiyasini tushuntiring.
   
5. 
   Ayrisimon bez qayerda joylashgan va qanday ahamiyatga ega?
   

36.