Uning salomatligi

rasm. Emadigan bola kalla suyagining tutashish joyidagi bo‘shliqlar va liqildoqlar.

(bo‘sh joy), peshana va tepa suyaklari o‘rtasida katta liqildoq boMadi. Bolaning bosliini avaylab uslilash, biron narsaga urilishidan ehtiyot qilish kerak (83-rasm).
D vitamini yetislimasa, bola suyaklarining shakllanishi buziladi, liqildoqning bitishi va sut tislilarining chiqishi kechikadi.
Suyaklar yumshab egiluvchan bo‘lib qoladi.
C haqaloqning umurtqa pog‘onasi tekis bo‘ladi, ya’ni unda fiziologik egriliklar bo‘lmaydi. U 8—10 haftalik bo‘lganda, bosliini tikka tuta boslilaydi va umurtqa pog‘onasining bo‘yin qismida oldinga egilish hosil bo‘ladi. Bola 5 oyligida o‘tira boslilaydi va uning umurtqa pog‘onasi ko‘krak qismida orqaga egilma hosil bo‘ladi. Bir yoshga kirgan bola yura boslilaydi va uning bel umurtqasida oldinga tomon egilma hosil bo‘ladi (84- rasm).

Maktabgacha tarbiya yoshi davri. Bola 2 yoshligida jismoniy va ruhiy jihatdan tez rivojlanadi, tanasining og‘irligi har oyda 200—250 g dan ortib boradi, bo‘yi 1 sm dan o‘sadi. Uch yoshli bola tanasining massasi 1 yilda 2—2,8 kg, bo‘yi 7—8 sm ga ortadi. Bu yoshdagi bolalaming nutqi tez rivojlanadi va 3- yosh oxirida so‘z boyligi 1000—1200 taga yetadi. 2—3 yoshdagi bolalaming xarakterli xususiyati shundaki, ular juda harakat- chan, tinib-tinchimas bo‘ladi. Shuning uchun bu yoshdagi bolalarda shikastlanish, har xil kimyoviy moddalar, kattalar iste’mol qiladigan dorilar bilan zaharlanish hollari tez-tez uchrab turadi. Shu tufayli bu yoshda ulami bir daqiqa ham qarovsiz qoldirmaslik kerak.
4—5 yoshli bolalaming og‘irligi har yili 1,5—2 kg ga ortadi, bo‘yining o‘sishi 4—6 sm ni tashkil etadi; 6—7 yoshda bo‘yining o‘sishi tezlashib, bir yilda 8—10 sm ga yetadi, massasi 2,5 kg ga ortadi.
Maktab yoshi davri. Ma’lumki, har bir odam umrining o‘n ikki yilini maktab, akademik litsey, kollejda o‘tkazadi. Bu davrda bola va o‘smir organizmi uzluksiz o‘sadi va rivojlanadi. Shu bilan birga, u tashqi muhitning turli ta’sirlariga juda beriluvchan bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, yoshlarning yashash, o‘qish va tarbiyalanish sharoiti ularning normal o‘sishi va rivojlanishiga, sog‘lig‘iga salmoqli ta’sir ko‘rsatadi. Binobarin, bu sharoitning qulay yoki noqulay tashkil qili- nishiga ko‘ra, bolalar va o‘smirlaming o‘sishi va rivojlanishi normal yoki nonormal bo‘lishi mumkin.
0‘quvchilar jismonan va aqlan barkamol bo‘lib yetishishi uchun maktabda va oilada gigiyena talablariga rioya qilishlari zarur. Jumladan, aqliy va jismoniy mehnatni hamda dam olishni bir-biri bilan almashtirib turish, ovqatlanish tartibi, o‘quv xonalarida va uyda dars tayyorlaydigan joyda yorug‘lik yetarli bo‘lishi, stol-stullar bo‘yiga mos bo‘lishi, o‘quv va yozuv, mehnat darsi hamda boshqa ishlami bajarganda gavdani tog‘ri tutish kabilarga amal qilish muhim ahamiyatga ega.
Akseleratsiya. So‘nggi yillarda odam organizmi jismoniy va fiziologik rivojlanishining tezlashuvi kuzatilmoqda. Masalan, bo‘yning o‘rtacha uzunligi so‘nggi 100 yil davomida chaqaloqlarda 5 sm, o‘smirlarda 10—15 sm, o‘rta yoshdagi erkaklarda 6—8 sm ga ortgan; bolalaming psixik rivojlanishi va balog‘at yoshiga yetishi ham tezlashgan. Akseleratsiya deb ataladigan bu jarayon odamlar oilaviy sharoitining yaxshi- lanishi, yaxshi ovqatlanish, yorug‘ kunning uzayishi bilan bog‘liq.

1. 
   Bolaning o‘sishi va rivojlanishi qanday davrlarga holinadi?
   
2. 
   Chaqaloq qanday anatomik va fiziologik xususiyatlari bilan xarakterlanadi?
   
3. 
   Bola maktabgacha yoshdagi davrda qanday o‘sib rivojlanadi?
   
4. 
   Maktab yoshi davrida qanday gigiyena qoidalariga rioya qilish kerak?
   
5. 
   Akseleratsiya jarayoni deganda nimani tushunasiz?