Умурзоқов, А. Тошбоев

Қисқача хулосалар

Қишлоқ хўжалигини ривожлантиришда олиб борилаётган ислоҳотлар асосида мулкчилик муносабатлари шаклланиб, барча тармоқлар бозор муносабатларида фаолият кўрсатмоқда. Республика аграр соҳасининг барча тармоқларида маҳслуот етиштириш имкониятлари кенгайиб, ҳуқуқий асослар яратилди. Ислоҳотлар натижасида қишлоқ хўжалигини учта босқичда ривожлантириш дастурлари ишлаб чиқилиб, самарали жорий этилди. Қишлоқ хўжалигида фаолият кўрсатаётган субъектлар орасида фермер хўжалиги ўзининг иқтисодий ва маҳсулот ишлаб чиқариш салоҳияти билан устуворлигини кўрсатди. Фермер хўжалигини келгусида ривожлантириш тўғрисида барча чора-тадбирлар ишлаб чиқилиб, амалиётга татбиқ этилмоқда.

Назорат ва муіокама учун саволлар

1. 
   Єишлоє хўжалигини ривожлантиришда ислоіотларнинг заруриятини айтиб беринг.
   
2. 
   Мулкчилик муносабатларини шакллантириш тушунчаси нима?
   
3. 
   Єишлоєда иєтисодий ислоіотларни чу урлаштириш йўллари нималардан иборат?
   
4. 
   Фермер хўжалиги нима учун устувор деб тан олинди?
   
5. 
   Фермер хўжалигини ривожлантиришда фаннинг вазифаси нималардан иборат?
   
6. 
   Фермер хўжалигини ривожлантириш бос ичларини айтиб беринг.
   
7. 
   Фермер хўжалигини ривожлантириш концепциясининг моµияти ва натижалари нималардан иборат?
   

Асосий адабиётлар

1. 
   Каримов И. А. «Деҳқончилик тараққиёт – фаровонлик манбаи». Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси йиғилишида сўзланган нутқ. 1994 йил, 18 феврал. –Т., «Ўзбекистон», 1994, 23 б.
   
2. 
   Каримов И. А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». –Т., «Ўзбекистон», 1998 й.
   
3. 
   Каримов И. А. «Ўзбекистонда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида». –Т.,
   

«Ўзбекистон», 1995 й.

4. 
   «Фермер хўжаликлари тўғрисида»ги Қонун. «Халқ сўзи» газетаси, 1998 йил, 30 апрел.
   
5. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2004-2006 йилларда фермер хўжалигини ривожлантириш концепцияси тўғрисида»ги Фармони. «Халқ сўзи» газетаси, 2003 йил, 27 октябр.
   
6. 
   Петранева Г. А. «Экономика и управление в сельском хозяйстве». Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html
   
7. 
   Абдуғаниев А., Абдуғаниев А. А. «Қишлоқ хўжалиги иқтисоди». –Т.: «ТДИУ», 2004 й.
   
8. 
   Олимжонов О. ва бошқалар. «Фермерлик фаолиятининг ҳуқуқий ва молиявий асослари». –
   

Т.: «Ўзбекистон», 2005 й. 212 б.

9. 
   Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж. ва бошқалар. «Фермер хўжалигини ташкил этишнинг ҳуқуқий-иқтисодий, ишлаб чиқариш асослари». –Т.: «ТИҚХМИИ», 2004 й. 141 б.
   
10. 
    Уральские выставки. www.uv2000.ru http://www.uv2000.ru/
    

2. 
   БОБ. ФЕРМЕР ХЎЖАЛИГИНИНГ ТАШКИЛИЙ – ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
   

1. Фермер хўжалиги тушунчаси, мақсади, вазифаси, фаолияти ва

унинг йўналишлари
Фермер хўжалиги – танлов асосида узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган ҳолда, қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқариши билан шуғулланувчи, юридик шахс ҳуқуқларига эга бўлган мустақил хўжалик юритувчи субъектдир.
Фермер хўжалигининг мақсади – қишлоқ хўжалиги товар маҳсулотларини етиштириш йўли билан даромад (фойда) олиш, ўзининг ижтимоий ва иқтисодий эҳтиёжларини қондиришдир.
Фермер хўжалигининг вазифалари – ажратилган ер ва сув ресурсларидан оқилона ва мақсадли фойдаланишни таъминлаш; тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш ҳамда ерларни муҳофаза қилиш; мустақил равишда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш, уларни қайта ишлаш ва сотиш, шунингдек, хизматлар кўрсатиш; ветеринария қоидаларига риоя қилган ҳолда, чорва молларининг маҳсулдорлигини оширишдан иборатдир.
Фермер хўжалигининг фаолиятига – қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш; қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш, сақлаш, шунингдек, бозорларда, шу жумладан ўз савдо шаҳобчалари орқали сотиш; тижорат фаолияти ва маркетинг тадқиқотларини ташкил қилиш; юридик ва жисмоний шахсларга пулли хизматлар кўрсатиш; ташқи иқтисодий фаолиятни амалга ошириш; фаолиятнинг қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа турларини амалга ошириш киради.
Фермер хўжаликларининг асосий йўналишлари – Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24 мартдаги «Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида»ги Фармонида белгилаб берилган: фермер хўжаликлари зарар билан ишлаётган, паст рентабелли ва истиқболсиз ширкатлар негизида барпо этилади; фермер хўжалиги юридик шахс сифатида, асосан, хусусий корхона шаклида, кейинчалик улар турли шаклдаги кооперацияларга бирлашиш ҳуқуқи билан барпо қилинади; ер майдонлари фермерларга танлов асосида эллик йилгача узоқ муддатга, ижара муддати давомида мерос қилиб қолдириш ҳуқуқи билан ижарага фойдаланиш учун берилади; фермер хўжаликларига бериладиган ер майдонлари ширкат хўжаликларининг балансидан чиқарилади; етиштириладиган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етказиб бериш ҳамда моддий-техника ресурслари ва хизматларни олиш учун шартномаларни фақат фермер хўжаликларнинг ўзлари тайёрлов, қайта ишлаш ҳамда хизмат кўрсатиш корхоналари ва ташкилотлари билан тўғридан-тўғри тузадилар.
Фермер хўжаликларини ташкил этиш ишлари қуйидаги йўналишларда амалга оширилади:

1. 
   Меҳнат ресурслари етарли бўлмаган ва янги суғориладиган ерлар ҳамда захира ерларда фермер хўжаликлари ташкил этилади.
   
2. 
   Қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкатлари)нинг ерларида фермер хўжалиги тузиш учун берилган аризага биноан, умумий мажлиснинг қарори билан ажратиладиган ерларда фермер хўжаликлари тузилади.
   
3. 
   Сурункасига зарар кўриб ишлаётган истиқболсиз ёки паст рентабелли хўжаликлар Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари асосида қайта ташкил этилиб, тўлиғича фермер хўжаликларига айлантирилади.
   

Фермер хўжалиги аксарият ҳолларда ортиқча меҳнат ресурслари бўлмаган ерларда ва ҳудудларда ташкил этилди.
Чорвачилик маҳсулоти етиштиришга ихтисослаштирилган фермер хўжалиги камида 30 шартли бош чорва моли бўлган тақдирда ташкил этилади. Фермер хўжалигига ижарага бериладиган ер участкаларининг энг кам ўлчами бир шартли бош чорва молга ҳисоблаганда Андижон, Наманган, Самарқанд, Тошкент, Фарғона ва Хоразм вилоятларидаги суғориладиган ерларда камида 0,3 гектарни, вилоятлар ва Қорақалпоғистон Республикасидаги суғориладиган ерларда камида 0,45 гектарни, суғорилмайдиган (лалмикор) ерларда эса камида 2 гектарни ташкил этади.
Деҳкончилик маҳсулоти етиштиришга ихтисослаштирилган фермер хўжаликларига ижарага бериладиган ер участкаларининг энг кам ўлчами пахтачилик ва ғаллачилик учун камида 10 гектарни, боғдорчилик, узумчилик, сабзавотчилик ва бошқа экинларни етиштириш учун камида 1 гектарни ташкил этади.
Ер участкалари берилганда фермер хўжалиги ўз зиммасига қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги (уч йил учун ўртача йиллик ҳосил ҳисобида) ернинг кадастр баҳосидан кам бўлмаслигини таъминлаш мажбуриятини олади. Бу мажбурият ер участкасини ижарага олиш шартномасида мустаҳкамлаб қўйилади.
Фермер хўжалиги шу хўжалик бошлиғи томонидан ташкил этилади, у фермер хўжалигига тегишли алоқадор мол-мулк ажратиб беради ва уставини тасдиқлайди.
Фермер хўжалиги ташкил этиш учун унинг бошлиғи белгиланган тартибда ер участкаси олиши керак.
Фермер хўжалиги белгиланган тартибда давлат рўйхатига олинган пайтдан эътиборан ташкил этилган, деб ҳисобланади. Фермер хўжалиги ваколатли орган томонидан давлат рўйхатига олингандан кейин юридик шахс мақомини олади, банк муассасасида ҳисоб-китоб варағи ва бошқа хил ҳисоб варақлари очиб, ўз номи ёзилган муҳрга эга бўлади.

2.