Umurtqalilar zoologiyasi

3 
7 
27-rasm. Zog'ora baliqning tashqi tuzilishi: 
1-jabra qop qog‘i, 2-bunin teshigi, 3-yon chizig‘i, 4 -ko‘krak suzgich qanoti, 5- 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
qorin suzgich qanoti, 6-anaI teshigi, 7-orqa suzgich qanoti, 8-anal suzgich qanoti, 9-dum suzgich 
qanoti, 10-og‘iz teshigi. 
Bu organ tangachalami teshib o‘tgan qator qora teshik- 
lardan hosil bo‘lgan. Teshiklaming oxirgi uchi nerv uchlari 
bilan yon chizig'i joylashgan maxsus kanalga ochiladi. Yon 
chizig'i suv sharoitidagi o'zgarishlarni qabul qiladi. Zog'ora 
baliqning dum suzgichi boshqa suyakli baliqlarniki singari 
gomotserkal tipda, ya’ni sirtdan simmetrik, ichki tomondan 
esa asimmetrikdir. Og'zi boshining uchki qismida joylashgan 
bo'lib, suyak jag'lar bilan o'ralgan. Yumaloq ko'zlarida qovoq- 
lar yo'q. Boshining ustki tomonida, ko'zining oldida bir juft 
burun teshigi bor, ulardan har qaysisi ko'ndalang teri ko'prikcha 
(to'siq) bilan oldingi va keyingi qismga bo'linadi. Zog'ora 
baliqning burun teshiklari og'iz bo'shlig'iga ochilmaydi (bu- 
run teshigiga nina tiqib sinab ko'ring). 
Baliqni yorib ichki tuzilishini o‘rganish 
Yaqinda tutilgan tirik baliqni yoki fiksirlangan baliqning 
qornini tepaga qilgan holda chap qo'lga olib, qaychi bilan 
qorin devorini anal teshigiga yaqin joydan dastlab ko'ndalangiga 
kichik kesik hosil qiling. 
Qaychining o'tmas (to'mtoq) uchini kesilgan teshikka kir- 
gizib, qorin tomonining o'rtasidan og'izgacha kesing (bunda 
ichki organlarga zarar yetkazmaslik kerak). 
Anal teshigi oldidagi kesikdan yuqoriga tomon to umurtqa 
pog'onasiga (ichki bo'shliqning ustki devoriga) qadar 
ko'ndalangiga kesing. Kesikdan hosil bo'lgan tana devorini 
ko'tarib, umurtqa pog'onasi bo'ylab bosh tomonga qarab ke- 
sikni jabra qopqog'igacha davom ettiring va hosil bo'lgan par- 
chani tanadan ajratib oling. 
Baliqning jabra qopqoqlaridan birini kesib olib, uning suyak- 
lari hamda terisining tuzilishini o'rganing. Qopqoq ostidagi 
jabralardan birini kesib olib, suvda yaxshilab yuving va Petri 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
shisha idishidagi suvga soling. Idish ostiga oq qog'oz qo‘yib, 
jabra ravoqlari tuzilishini o‘rganing. Baliqning og‘ziga cho'p 
tiqib, cho‘pni jabra yoriqlaridan chiqishiga ishonch hosil qiling. 
Ostiga mum solingan idishga yorilgan baliqni solib, labi va 
dumidan nina bilan sanchib baliqni idish tubiga yopishtiring. 
So‘ngra idishga yorilgan baliqni ko‘madigan miqdorda suv 
quying (ichki organlar suv yuzasiga qalqib chiqib, ulami ko‘zdan 
kechirishni osonlashtiradi). Yorilgan baliq yuragini ajratib olib, 
Petri shisha idishdagi suvga solib ko'rib chiqing. Yurakning 
och qizg‘ish qorinchasi va to‘q qizg‘ish yurak old bo'lmachasini 
toping. Barmogingizni tekkizib, yurak qorinchasi devorining 
yurak old boimachasi devoriga nisbatan zichroq va qalinroq 
ekanligiga ishonch hosil qiling. 
Ichi yorilgan baliqning ovqat hazm qilish sistemasini 
o'rganish uchun uni og'iz bo'shlig'i, halqumi, qizilo'ngachi, 
oshqozon va ichak boiimlari, jigari, o't pufagi va oshqozon 
osti bezlarini topib, sinchiklab ko'rib chiqing. Suzgich pu- 
fagini chiqarib olib, uning shakli va tuzilishini o'rganing. 
Baliqning ichki a’zolarini chiqarib olib, orqa miyasidan 
chiqadigan nervlami toping. Baliq bosh miyasini ochib ko'rish 
uchun boshni chap qoiga olib, bosh suyagining tepasini en- 
sadan ko'zga qarab, to bosh skeleti bo'shlig'i ochilguncha 
oikir skalpel bilan tarashlang. Bosh skeleti bo'shlig'i och 
kulrang ko‘pik (moy tomchilari) bilan toigan boiadi. Uni 
pipetkadan suv tomizib yuving. So'ngra pinset bilan ko'z ol- 
didagi va ular o'rtasidagi suyaklami olib tashlang. Hosil boigan 
preparatni suvga solib, bosh miyaning ayrim qismlarini ko'rib 
chiqing. Tayyor preparatdan ham foydalanib, baliqning bosh 
miya boiimlari bilan tanishib chiqsangiz boiadi. 
Bu ishlar bajarib boiingach, ichki organlar tuzilishi bilan 
quyidagi tartibda tanishib chiqing (28-rasm). 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi