Umurtqalilar

Ishning mazmuni: koi baqasi — suvda ham quruqlikda yashovchilaming tipik vakili hisoblanadi.
Suvda ham quruqlikda yashovchilar ichida dastlabki quru- qlikka chiqqan, eng sodda, sovuqqonli umurtqali hayvonlar sinfiga kiradi. Ularning hayoti suv muhiti bilan ham chambar- chas bogiiq.
Ko‘pchilik amfibiyalaming hayoti suvda va quruqlikda kecha- di. Bular uchun xarakterli xususiyat aksariyatining lichinka- lari suvda rivojlanishidir.


Amfibiyalaming rivojlanishi metamorfozli. Ular tuxumlarini suvga tashlaydi, tuxumlari suvda urugianadi va rivojlanishi ham suvda kechadi.
Baqalarning lichinkasi jabra bilan nafas olsa, voyaga yet- ganda o‘pka va teri bilan nafas oladi. Shunga muvofiq qon aylanish sistemasida ham o'zgarish boiadi; lichinkasi — it- baliqning yuragi ikki kamerali boisa, voyaga yetganlarida yuragi uch kamerali, qon aylanish doirasi ikkita boiadi. Sezgi organlari, ovqat hazm qilish sistemasi murakkablashadi. Besh barmoqli oyoqlari paydo boiadi.
Lekin shunga qaramasdan, suvda ham quruqlikda yashovchi­ lar yerda yashashga va oziqlanishga yaxshi moslashmagan. Bu holat ayniqsa o'pkasi yaxshi rivojlanmaganidan nafas olishida teri ham muhim rol o'ynashida yaqqol namoyon boiadi.
Tirik baqani kengroq idishga solib harakatlanishini kuza- ting. Idishga yomg'ir chuvalchanglarini qo'yib yuboring va baqa uni qanday topishi, tili bilan yopishtirib olib, yutib yuborishini kuzating. Baqa oldiga mayda go'sht bo'lagi yoki oidirilgan birorta oijani qo'ying. Go'sht boiagini ingichkaroq sim yorda­ mida qimirlatib ko'rib, nima sodir bo'lishini kuzating va izoh- lang. Suv solingan tog'oraga qo'yib yuborilgan baqa suzayot- ganda orqa oyoqlarining harakatini kuzating.
Tashqi tuzilishi. Baqa bosh, tana, bir juft oldingi va bir juft orqa oyoq qismlaridan tashkil topgan. Uning gavdasi yapaloq, katta yassi boshi tanasiga qo'shilib
s Ьлч ketganligidan bo'yni bilinmaydi (43- rasm).


43-rasm. Baqaning tashqi tuzilishi: