Umurtqalilar

41-rasm. Suyakli baliqlarning gomotserkal dum suzgichi sxemasi:
1 - d u m u m u r tq a s i , 2 - d u m su z g ic h shu’lalari.


Topshiriqlar:
Zog'ora baliq skeletining asosiy bo‘limlari: umurtqa pog'onasi, bosh skeleti, juft va toq suzgich qanotlar skeletlari va kamarlari tuzilishini o'rganib bo‘lgach, quyidagi rasmlami albomga chizib oling:
1. Zog'ora baliq bosh skeletining uzunasiga va yon tomondan ko'rinishi;
2. Miya qutisining ensa bo'limi;
3. Visseral skeletining yon tomondan ko'rinishi; <
4. Yelka kamari va ko'krak suzgich qanot skeletlari;
5. Chanoq kamari va qorin suzgich qanot skeletlari;
6. Tana bo'limi umurtqasining oldingi tomondan ko'rinishi;
7. Dum bo'limi umurtqasining oldingi tomondan ko'rinishi;
8. Uchta dum umurtqasining uzunasiga kesimi;
9. Dum suzgichining skeleti;-,-
10. Zog'ora baliqning to'liq slt&fcti (yonidan ko'rinishi).


8-mashg‘ulot. SUYAKLI BALIQLAR SINFI VAKILLARINI ANIQLASH
Kerakli materiallar va jihozlar: suyakli baliqlarning spirtda fiksirlangan kolleksiya materiallari; vannacha, pinset, preparoval ninalar, qo‘l lupasi.
Mashg'ulotning maqsadi: 0 ‘zbekistonda tarqalgan va kafedrada fiksirlangan holda saqlanayotgan baliqlarni aniqla-
gichlar asosida sistematik holatini aniqlash.
Ishning mazmuni: baliqlar (Pisces) katta sinfi tog'ayli baliqlar (Chondrichthyes) va suyakli baliqlar (Ostichthyes)
sinflariga boiinadi.
Tog‘ayli baliqlar sinfiga 650—700 ga yaqin tur kiradi va bu sinf plastinka jabralilar (Elasmobranchii) hamda yaxlit boshli- lar (Holocephali) kenja sinflarga boiinadi.
Suyakli baliqlar sinfiga 20000 dan ortiq tur kiradi va ular quyidagi 4 ta kenja sinfga bo‘linadi: tog‘ay-suyakli baliqlar (Chon- drostei), shuia qanotli baliqlar (Actinopterygii), ikki xil nafas oluvchilar (Dipnoi) va panja qanotlilar (Crossopterygii). Bu ken­ ja sinflar ichida turlarining ko'pligi va geografik tarqalishi jihati­ dan shuia qanotlilar kenja sinfi birinchi o‘rinda turadi, ya’ni suyakli baliqlar sinfiga kiruvchi baliq turlarining 95 foizini tashkil etadi. 0 ‘zbekistonda suyakli baliqlarning 77 ta turi uchraydi.
Quyida 0 ‘zbekiston suv havzalarida keng tarqalgan va ama­ liy hamda ilmiy ahamiyatga ega boigan suyakli baliqlar sinfi vakillarining sistematik holati aniqlagichlar asosida keltiriladi.
Suyakli baliqlarni aniqlashda quyidagi oichamlardan foy­ dalanish tavsiya etiladi (42-rasm).
1. Tanasining uzunligi - tumshugining uchidan dum suz-gich qanotining asosigacha boigan masofa.
2. Tanasining umumiy uzunligi — tumshugining uchidan dum suzgich qanotining uchigacha boigan masofa.
3. Boshining uzunligi — tumshugining uchidan jabra
qopqogining keyingi qirrasigacha boigan masofa.
70


4. Tumshug‘ining uzunligi - tumshugining uchidan ko‘zining oldingi qirrasigacha boigan masofa.
5. Orqa va anal suzgich qanotlarining uzunligi - shu qanotlarining oldinggi va oxirgi qirralari o'rtasidagi masofa.
6. Ko'krak va qorin suzgich qanotlarining uzunligi
—qanotlarining asosidan uchigacha boigan masofa.
7. Dum bandining uzunligi - anal suzgich qanotining asosidan dum suzgich qanotining asosigacha boigan masofa.
8. Antidorsal masofa - tumshugining uchidan orqa suz­ gich qanotining birinchi shuiasigacha boigan masofa.
9. Postdorsal masofa - orqa suzgich qanotining keyingi
asosidan dum suzgich qanotining asosigacha boigan masofa (vertikal chiziq bo'ylab).
10. Tanasining eng baland qismi - orqasining eng ba­ land nuqtasidan qornining eng past nuqtasi orasidagi masofa.
11. Boshining balandligi - boshining tanaga qo'shilgan joyi.
12. Orqa va anal suzgich qanotlarining balandligi -
eng uzun shuialarijiing uzunligi bilan o'lchanadi.
13. Ko'z orqasidagi bo'shliq — ko'zning keyingi qirrasi­ dan jabra qopqog'ining keyingi qirrasigacha oichanadi.
14. Boshining yo'g'onligi (qalinligi) — boshining eng keng qirralari orasidagi masofa.
15. Ko'zlar orasidagi masofa yoki peshona kengligi
— ko'zlaming ichki qirralari orasidagi masofa.


1-orqa suzgich qanoti, 2-yumshoq y o g ii suzgich qanoti, 3-dum suzgich qano­ ti, 4-anal suzgich qanoti, 5-qorin suzgich qanoti, 6-ko‘krak suzgich qanoti, 7-yon chizig‘i, 8-tanasining uzunligi, 9-tanasining eng baland qismi.


O ' z b e k i s t o n s u v h a v za la r id a ta rq a lg a n a y r im b a l iq la r v a k i l la r in i a n iq la s h ja d v a l i
1 (2) Dum suzgich qanoti geterotserkal tipda. Tumshug‘i
rostrum bilan tugaydi. Tanasining ustki qismi “juchka” deb ataladigan besh qator yulduzsimon tangachalar bilan qoplan­ gan.