Umumiy psixologiya” fanidan o`quv- uslubiy majmua ta`lim yo`nalishi: Barcha ta`lim yo`nalishlari uchun

4.Xotira tiplari.

Xar kimning o`ziga xos xotira xususiyatlari mavjud. Xotiradagi bu farq uning kuchida ifodalanadi. Birovda xotira kuchli bo`lsa, boshqa birovda kuchsizdir.

Xotiraning kuchli yoki kuchsiz bo`lishini biz esda qoldirish va unitishning tezlik darajasiga qarab belgilaymiz. Tez esga olib, juda sekin unutish kuchli xotiraning belgisi bo`lsa, sekin esda olib qolib, tez unutish kuchsiz xotira belgisidir. SHunga qarab kishilardagi xotirani to`rt tipga bo`lamiz:

Esda qoldirish		Unitish
Tez		Sekin
Sekin		Sekin
Tez		Tez
Sekin		Tez

Xotirani yana ko`rish, eshitish, xarakat degan tiplarga ham ajratish mumkin. Lekin sof xotira kam uchrab, ko`proq aralash xotira (ko`rish- xarakat, ko`rish-eshitish, xarakat-eshitish kabi) xillari uchraydi.

Xotiraning yuqorida sanagan bu tiplari tug`ma, o`zgarmaydigan narsa emas, balki uni tarbiyalash, o`zgartirish, kuchli xotira qilish mumkin.

Esda olib qolish jarayonida odamda bir narsa yoki hodisa bilan boshqa narsa yoki hodisa o`rtasida o`zaro aloqa bog`lanadi. Masalan, biz yangi topishgan kishining ismini esda qoldirishda bu isimni hamma mazkur kishi bilan uning tashqi qiyofasi va boshqa xususiyatlari bilan bog`laymiz. Ma’lum bir tarixiy faktni o`zlashtirishda uni boshqa tarixiy hodisalar bilan bog`laymiz, uning ma’lum bir davrga taalluqli ekanini aniqlaymiz. Shunday qilib esda qoldirish - biron bir yangi narsani ilgaridan odam ongida mavjud bo`lgan boshqa narsa bilan bog`lashdan iborat.

Xotirani tajriba asosida psixologiya asosida tadqiq etish, XIX asrning 80-yillariga to`g`ri keladi. 1885 yilda nemis psixologi Ebbingous xotirlab qolish jarayonlari haqida kitobini yaratadi.

XX asrning 30-yillarida Rossiya psixologlari L.S.Vigodskiy, A.N.Leont’ev, A.N.Zankov, T.I.Zinchinko kabilar xotiraning turli jihatlarini o`rganadilar.

Umuman olganda, xotira bilim olishning asosiy sharti bo`lib, uning sifat jihatidan etukligi xar qanday kasb egasi uchun xam benihoya katta ahamiyatta molikdir.

Shunday ekan, yosh avlod xotirasining mukammaligini ta’minlash avvalo oila. maktabgacha tarbiya muassasalari, o`rta umumiy ta’lim xodimlarining, xozirgi davr milliy psixologiyasining eng dolzarb muammolaridan biridir.

Avvalo yoshlarda xotira sifatlarini o`stirish oila sharoiti bilan bog`liq bo`ladi. Chunki, bolaning o`ziga yaqin kishilar va o`z muxitadagi predmetlarni topishi va to`g`ri idrok qilish oiladan boshlanadi.