Umumiy o‘rta ta’lim

Mevali daraxt va butalar

O‘lkamiz bog‘larida olma, nok, shaftoli, o‘rik, olxo‘ri, olcha, gilos, behi kabi mevali daraxtlar parvarish qilinadi. Erta bahorda kunlar iliy boshlashi bilan daraxtlar kurtak chiqarib, gullay boshlaydi.
May oyi boshida gilos, may oxiri va iyun oyi boshida o‘rik hamda ertangi olma mevalari pishadi. Iyun oyida olcha, shaftoli, olxo‘ri mevalari ham birin-ketin pisha boshlaydi. Iyul va avgust oylarida nok va olma mevalari pishadi. Behi sentabr va oktabr oylarida yetiladi.
O‘lkamizda mevali butalardan anor, anjir, malina va qorag‘at madaniy o‘simlik sifatida yetishtiriladi (73-rasm). Anor va anjir novdasidan ko‘paytiriladi. Anjir iyun oyida, anor avgust oyida pishadi.


67



^Anor Anjir ^{Malina Qorag‘at}

69. 
    rasm. Turli butalarning mevalari.
    

Malina va qorag‘at ildizlaridagi kurtaklardan ko‘pay- tiriladi. Malina va qorag‘at mevalari iyun oyidan boshlab pishadi. Ular dorivor o‘simlik hisoblanadi.

Tok

Tokning uzun poyasi va novdalari o‘zini tik tutib tura olmaydi. Shuning uchun ishkom qilinib, poyasi va novdalari simlarga bog‘lab qo‘yiladi.
Tok novdalari bahor kelishi bilan barg chiqaradi, aprel oyida gullaydi. Ertapishar uzum iyun oyida yetiladi. Boshqa navli uzumlar avgust va sentabr
oylarida pishadi.
O‘lkamizda uzumlarning hu- sayni, qora janjal (74-rasm), charos, toifi, kishmish, buva- ki, qirmiska, daroyi kabi nav-

69. 
    rasm. «Husayni» va «Qora janjal» navli uzumlar.
    

lari yetishtiriladi. Uzumning kishmish navidan mayiz tay- yorlanadi.

68

Tayanch so‘zlar: poliz ekinlari, tarvuz, qovun, han- dalak, bodring, qovoq, olma, nok, shaftoli, o‘rik, olxo‘ri, olcha, gilos, anor, anjir, malina, qorag‘at, uzum, tok, tokzor, ishkom, husayni, qora janjal, charos, toifi, kishmish, buvaki, qirmiska, daroyi.
Savollar

1. 
   Tarvuz va qovun qanday yetishtiriladi?
   
2. 
   Bodring va qovoq qanday parvarish qilinadi?
   
3. 
   Qanday mevali daraxtlarni bilasiz? Ulardan qaysilarining mevasi qaysi paytda pishadi?
   
4. 
   Mevali butalar qanday parvarish qilinadi?
   
5. 
   Tokzorda tok poyasi qanday o‘sadi? Uzumning qanday navlarini bilasiz?
   

Topshiriqlar

1. 
   Olma, nok va anor mevalarini kesing, ularning po‘sti, eti va urug‘larini ko‘rib chiqing. Bu mevalarning urug‘lari bir-biridan qanday farq qiladi?
   
2. 
   O‘rik, shaftoli, olxo‘ri, olcha va gilos danaklarini cha- qing. Danaklar ichidagi mag‘izlarini ko‘rib chiqing. Danaklar bir-biridan qanday farq qiladi?