|
Darsning rejasi:
1. Nerv sistemasining tuzilishi va ahamiyati.
2. Orqa miyani tuzilishi, o’rovchi pardalari va taraqqnyoti.
3. Uzunchoq miyani tuzilishi, markazlari va o’tkazuvchi yo’llari.
4. O’rta va oraliq xmiyaning tuzilishi, ahamiyati.
5. Ortki miyani tuzilishi va undagi nerv markazlari.
6. Miya po’stlogining tuzilishi va o’gkazuvchi yo’llari,
7. Bosh miyaning o’rovchi pardalari va nerv markazlari.
8. Periferik nerv sistemasi.
9. Bosh miya nervlariping tasnifi.
Tayanch so’zlar: neyron, impuls, dendrit, akson, Qonus, segmenti,
psevdounipolyar shakldagi sezuvchi
nerv hujayralaridir yoki orqa miya
tugunidir, periferik, qo’lrang va oq modda, mielin pardasi, sinaps, mediator,
ko’prikcha, markaziy
kanal, multipolyar harakatlan-tiruvchi hujayra, vegetativ,
simpatik, parasimpatik nerv, kiritma neyronlari, funktsional, tashqi, tur va tomirli
parda, chigal, o’rgimchak uyasimon pardaning orasida subdural kamgak joylashgan,
subaraxnoidal kamgak unda suyuqlik mavjud; aralash nerv, lateral, medial, tutami,
surgichsimon o’siq, noksimon g usqo’l, chanoq va dumba sohasi, gumbaz, stvoli,
piramida, surgichsimon tana, gipofiz, qo’lrang do’mboq, ko’ruv traktlari, miya
oyoqchalari, Varoley ko’prigi, rombsimon chuqurcha, olivalar, retiqo’lyar
formatsiya., dorsal, yarim sharlar, silviy suv yo’li, qopqog’i, g’ilofi, qora va qizil
yadro va retiqo’lyar formatsiya yadrolari, ko’ruv do’mbog’i, do’mboq, osti va ustki
sohasi,
gipotalamus,
qadoqsimon
tana,
plashch, efferent, sekreter tolalar, afferent, somatik, effektor, posttanglionar.
Nerv sistemasi barcha organlarning va sistemalarning faoliyatini boshqaradi va
organizmning tashqi muhit bilan o’zaro ta’sirini yuzaga chiqaradi. Nerv
sistemasining asosiy funktsional birligi nerv hujayrasi (neyron)dir. Nerv hujayralari
nerv qo’zgalishi-nerv impulsini o’tkazadi. Nerv qo’zgalishi dendritdan nerv
hujayrasining tanasiga o’tadi. Akson orqali esa navbatdagi neyronga yoki ishlovchi
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
54
organga o’tkaziladi. Bunda organizm bir nechta neyron bilan ta’sirotini sezadi va
unga javob qaytaradi.
Kulrang modda nerv hujayralari tanalarining to’plami bo’lib. kapalak
shaklidadir. Uning har bir yarmida oldingi shox orqadagi shox va oraliq zona tafovut
qilinadi. Qo’lrang moddaning o’ng va chap qismlari ko’prikcha vositasida o’zaro
birlashgan, bu ko’prikchaning o’rtasida markaziy kanal bor. Orqa miyaning oldingi
shoxlari yirik multinolyar harakatlantiruvchi hujayralardan iborat. Orqadagi
shoxlarda maydaroq nerv hujayralari bor, bu hujayralarning to’plamlaridan bir necha
sezuvchi yadro hosil bo’ladi. Oraliq zonadagi hujayralardan nerv sistemasining
vegetativ qismi (simpatik nerv sistemasi)ning yadrolari va sezuvchi yadrolar hosil
buladi. Simpatik nerv sistemasi yadrolarining aksonlari orqa miyadan oldingi
ildizlarning tolalari oraliq zonaning sezuvchi yadrolari bilan bog’langan. Orqa
miyaning qo’lrang moddasida, harakatlantiruvchi va sezuvchi yadrolarda tashqari,
tarqoq joylashgan kiritma neyronlar ham bor. Bu hujayralari nerv impul’sini
sezuvchy impulsini yadrolarda: harakatlantiruvchi yadrolarga o’tkaziladi, orqa
miyaning segmentlarin: funktsional va anatomik jixatdan byr bzpgunligi ta’minlaydi.
Oq modadning tolalari o’tkazuvchi yo’llar, ko’tariluvchi (sezuvchi) va to’shuvchi
(harakatlantiruvchi) sistemalarini tashkil qiladi. Ular orqa miyani bosh miya bilan
funktsional jixatdan birlashtiradi. Qo’lrang modda bilan oq moddaning miqdori orqa
miyaning turli qismlarida turlichadir. Beldagi yo’g’onlashmada va pastki
segmentlarda qo’lrang moddaga nisbatan ko’proq. Ustki ko’krak segmentida,
aksincha oq modda ko’p. Bo’yindash yo’g’onlashmada esa qo’lrang modad yanada
ko’proq lekin oq moddani hajmi unchalik kamaymaydi. Orqa miya pardalari: orqa
miya 3 xil parda bilan o’ralgan: tashqi parda tur parda, ichki-parda tomirlari yoki
yumshoq parda.
Tashqi parda-qalin teshik orqa miya ildizlarini yopuvchi uzun va keng xaltadan
iborat. Umurtqa gyug’onasi kanalini devoriga taqalib turmaydi. Umurtqa pog’onasi
kanalining suyak ust pardasi bilan qattiq parda o’rtasida epidural kamchak bor. Shu
kamchakda orqa miyani umurtqa pog’onasidan qon yig’uvchi yirik vena
tomirlarining chigallari, yog’ kletchatkasi limfa tomirlari joylashgan. O’rgimchak
uyasymoi parda. Qo’shuvchi to’qimadan tuzilgan yupqa tiniq plastinkadir.
Qattiq parda bilan o’rgimchak uyasimon parda orasida-subdural kamchak bor.
Tomirli-yumshoq parda. Orqa miya moddasiga taqalib turadi. Orqa miyaga qoi
keltiruvchi tomirlar shu pardadan o’tadi. Tomirli parda bilan yupqa o’rgimchak
uyasimon parda orasida subaraxnoidal kamchak bor.
Orqa miya nervlari: orqa miyadan 31 juft nerz chiqadi. Har bir orqa miyadan
orqadagi yldizli-sezuvchi va olding.i harakatlantiruvchi ildizlaridai chiqadigan nerv
qo’shilib aralash nervini hosil qiladm. Bu nervlar umurtqaaro teshikdan chiqib
oldingi va orqadagi tarmoqlarga bo’linadi, va aralash nerv tarmoqlari hisoblanadi.
Harakatlantiruvchi va sezuvchi tolalardan tashqari qo’shuvchi tarmoqlar va parda
tarmog’i chiqali. Qo’shuvchi tarmoqlar orqa miyadan sezuvchi tolalar ichida simpatik
nerv tolasi miya stvolkga o’tsa, boshqasidan chegara simpatik stvoldan orqa miya
nervlariga simpatik tolalar o’tadi. Orqa miya nervlarining oldingi tarmoqlari ikkita
chigal: bo’yin va elka chigallarini hosil qiladi. Bel, dumg’aza va dum nervlarining
oldingi tarmoqlaridan ham ikkita chigal: bel va dumg’aza chigallari vujudga keladi.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
55
Do'stlaringiz bilan baham: | 
