Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Epifiz,  ya’ni  g’urrasimon  bez  kichik  toq  organ  bo’lib,  vazni  0.2g  keladi.  U 

to’rt  tepalikning  ustida  joylashgan.  Bu  bez  kichik  yoshdagi  bolalarda  yaxshi 

rivojlangan bo’ladi. 7 yoshdan boshlab, uning hujayralari biriktiruvchi to’qima bilan 

almashina  boshlaydi.  Epifizning  garmoni  aniqlanmagan.  U  jinsiy  bezlarning 

rivojlanishini tormozlasa kerak. 

Buyrak  usti  bezlari  sarg’ish  rangli  bir  juft  yassi  organ bo’lib,  vazni 7-10  g, 

uzunligi 5 sm  keladi.  U  buyrakning  yuqorisida  joylashgan.  Ularni  buyrak  fastsiyasi 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

51

o’rab  turadi.  Buyrak  usti  bezlari  po’stlok;  va  magiz  qavatlardan  tuzilgan.  Po’stloq 

qavati  embrion  rivojlanishida  mezodermadan,  mag’iz  qavati  ektodermadan  hosil 

bo’ladi.  Po’stloq  qavat  10-12  yoshda  to’liq  shakllanadi.  Po’stloq  qavat  ishlab 

chiqargan 

garmon 

kortikosteron 

deyiladi 

(suv 

va 

tuz 

almashinuvini 

idora 

etadi). 

Magaz 

qavatda 

adrenalin 

ishlab 

chiqiladi. 

Buyrak 

usti 

bezlari 

normal 

ishlamasa 

addesson 

(broiza)asosida 

bo’lib, 

qorinchalar 

organning 

asosiy 

massasini 

(uchini) 

hosil 

qiladi. 

Yurakning 

yassi 

pastki 

yuzasi 

diafagmaning 

ustida 

turadi. 

Yurakning 

qabariq 

oldingi-yuqori 

yuzasi 

to’sh 

suyagining 

orqa 

yuzasiga. 

va 

chap 

tomondagi 

3-5-qovurg’alarning 

tog’aylariga 

yondoshib 

keladi.  Yurakning  o’q  yo’nalishi  bo’yicha  uzunligi  12-13  sm,  keng 

joyining 

eni 

10-12 

sm, 

eng 

yo’g’on 

joyining 

qalinligi 

6-7 

sm.  Yurak  hajmi  250  dan  350  sm.  kv.  gacha  boradi.  Yurak  vazni 

gavda  vazniga  nisbatan  1:220  ni  tashkil  etadi.  Voyaga  etgan  odam 

yuragining 

normal 

vazni 

300 

g 

dan 

(erkaklarda) 

220 

g 

gacha 

(ayollarda) 

bo’ladi. 

Uzunasiga 

tushgan 

to’siq 

yurakni 

ikki 

bo’lakka:  vena  qonli  o’ng  bo’lak  hamda  arteriya  qoni  o’tadigan  chap 

bo’lakka 

ajratadi. 

Yurakning 

har 

bir 

bo’lagi 

bo’lma 

bilan 

qorinchadan 

iborat. 

Yurakning 

o’ng 

bo’lmasi 

bo’liq 

bo’lib, 

asli 

o’ng  bo’lma  va  o’ng  quloqqa  bo’linadi.  O’ng  bo’lmaning,  ayniqsa 

quloishing  ichki  yuzasida  muskul  to’qimasidan  tuzilgan  bir  qancha  do’mbaymalar 

(taroqsimon  muskullari)  bor.  O’ng  qorincha  chap  qorinchadan  oldinda  va  o’ng 

tomonda 

bo’lib, 

oldingi-yuqori 

yuzaning 

kattaroq 

qismini 

egallaydi, 

shu 

yuzada 

uzunasiga 

ketgan 

oldingi 

egat 

chap 

qorincha 

bilan 

ung 

qorinchaning 

chegarasi 

bo’lib 

xizmat 

qiladi. 

O’ng 

qorincha 

devorlarining 

qalinligi 

5-8 

mm. 

O’ng 

bo’lma-qorincha 

teshigining 

chetlarida 

uch  tavaqali  klapan  bor.  O’ng  qorinchada  uchta  so’rg’ichsimon  muskul  bor.  O’ng 

qorincha  bo’shlig’idan  qon  arterial  teshik  orqali  o’pka  arteriyasi  stvoliga  kiradi. 

O’pka arteriyasi stvolining boshlanish joyida uchta yarim oy klapan bor. Yurakning 

chap 

bo’lmasi 

orqada 

va 

chap 

tomonda, 

yurak 

atrofida 

bo’lib, 

qulog’i 

yurakning 

oldingi 

yuzasiga 

chiqadi-da, 

o’pka 

arteriyasining 

stvoli 

boshlangan 

joyda 

chapda 

va 

oldinda 

joylashadi.   

Yurakning chap bo’lmasiga to’rtta o’pka, vena, qon tomiri. Quyiladi. Qon chap 

bo’lmadan  chap  qorinchaga  chap  bo’lma-qorincha  teshigi  orqali  o’tadi,  shu  teshik 

atrofida  ikki  tabaqali  klapan  bor.  Bo’lmaning  ichki  yuzasi  silliq,  taroqsimon 

muskullar  faqat  quloq  sohasida  rivojlangan.  Chap  qorincha  devori  o’ng  qorincha 

devoridan  2-3  baravar  qalinroq  bo’lib,  10-g-15  mm  keladi.  Yurak  devorining  uch 

qavati:  tashqi,  seroz  qavati-epikard;  muskul  qavati-miokard  va  endoteliy  bilan 

qoplangan ichki qavati-endokard tafovut qilinadi. Miokard ko’ndalang-targ’il muskul 

tolalaridan iborat. Skelet muskullari ayrim muskul tolalaridan tuzilgan bo’lsa, yurak 

muskuli bundan istisno, tur shaklida tuzilgan; yurakning muskul tutamlari bir-biriga 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

52

qo’shilib  ketadi.  Yurak  muskulli  tolalarining  yadrolari  tola  qobig’iga  yaqin  emas, 

balki markaziy o’rinda yotadi.  

Yurak  bo’lmalarida  ikki  qavat  muskullar  tafovut  qilinadi:  yuza  qavati-

tsirqo’lyar  qavat  ikkala  bo’lma  uchun  umumiy  qavat  hisobXanadi,  chuqur  qavati-

uzunasiga  ketgan  qavat  har  bir  bo’lma  uchun  alohida  bo’ladi.  Qorinchalarda  uch 

qavat: yuza qavat, uzunasiga ketgan ichki qavat (ular ikkala. Qorincha uchun umumiy 

qavatlar  hisoblanadi)  va  tsirqo’lyar  o’rta  qavat  (har  bir  qorincha  alohida  bo’ladi) 

tafovut qilinadi. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

53