Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Tayanch so’zlar: retseptor, tuyg’u, taktil, epidermis, asl teri, mutuz, tarnovsimott va 

ko’gntqorinsimoi  so’rg’ichlari,  ta’m  bilish  piyozchasi,  chig’anoq,  quloq  suprasi, 

eshituv  yo’li,  yog’  va  oltingugurt  bezlari,  nog’ora  parda,  fibroz  to’qima,  shilliq, 

parda,  evstaxiy  nayi,  eshituv  suyakchalari:  bolgacha,  sandon  va  uzangi;  suyak 

labirinti: 

daxliz, 

chig’anoq, 

yarim 

doira 

kanallaridir; 

gorizontal, 

sagital 

va 

frontal 

kanalchalar; 

parda 

labirinti  tiniq  suyuqlik-perilimfadan  iborat,  endolimfa  suyuqligi,  korti  organi,  otolit 

apparati, kapsula, yadro, muruz parda, oqsilli-sklera parda, tomirli pardada- pigmenti 

ko’p, albinoslarda o’rta parda pigmentsiz, qorachiqni toraytiruvchi va kengaytiruvchi 

muskullar, 

fotoretseptor, ko’r dog’,  sariq dog’,  tayoqcha  va  kolbochkalar,  biopolyar  nerv 

hujayralari, ganglioz hujayralari, 

multipolyar 

neyronlardir; 

gavxar 

va 

shishasimon tana, kon’yunktiva, meybom bezi, alveolyar bezi, gumbaz. 

Odam  va  hayvonlarda  tashqi  va  ichki  muhitning  turli  o’zgarishlarini 

payqaydigan  xilma-xil  retseptorlar  yoki  sezuvchi    organlar  mavjud.  Bu  organlar: 

tuyg’u,  ko’rish,  eshitish,  ta’m  va  hid  bilishlarga  bo’linadi,  Tuygu  yoki  teri  badanni 

qoplab,  mexanik  shikastlanishdan,  infektsiyalardan  himoya  qiladi.  Gavda  xaroratini 

bir xidda saqlashda, nafas olishda, mod.alaralmashinuvida, suv balansini saqlashda va 

chiqindi  moda,alarni  chiqarishda  qatnashadi,  Teri  ikki  qavatdan  epidermis  va  asl 

teridan  iborat.  Epidermis-ko’p  qavatli  yassi  epiteliydan,  uning  ostida  asli  teri  ikki 

^avatdan so’rgichli va tur qavatidan iborat. So’rgichli qavatda, so’rrichlar bo’lib, qon 

tomirlari va nerv tolalariga boydir. 

Terini  ostida  zichlashmagan  qo’shuvchi  to’qima  qavatida  yog’  qavati  bor. 

Terida  ter,  yog’  va  sut  bezlari  bor.  Terining"  mug’o’z  ortiqlariga  soch  va  tirnoqlar 

kiradi.  Soch  (jun)  o’zak  bilan  ildizidan  iborat.  Soch  ildizi  piyozchasidan  va  soch 

xaltachasidan  iborat.  Xaltachaning  ichki  yuzasi  epiteliy  to’qimasidan  tashqi  qavati 

qo’shuvchi  to’qimadan  tuzilgan.  Ta’m  bilish  organi  shilliq  pardasida  tarnovsimon, 

qo’ziqorinsimon  so’rg’ichlarida  yotuvchi  ta’m  bilish  piyozlaridan  iborat.  Hiddo.v 

organi  burun  bo’shlig’ining  yuqori  chig’anogini  shilliq  pardasida  hidlov  sohasida 

joylashgan. Hidlov sohasi sarg’ish rangi bilan nafas sohasidan farqlanadi. Eshituv va 

muvozanat organlari uch qismdan: tashqi o’rta va ichki quloqdan iborat. Suprasidan 

va  tashqi  eshituv  yo’lidan  iborat,  quloq  suprasi  teri  bilan  qoplangan  tog’ayning 

murakkab  bir  tashqi  eshituv  yo’li  tog’ay  va  suyak  qismidan  iborat.  Tashqi  eshituv 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

63

yo’li teri bilan qoplangan. Bu terida yog’ bezlari va o’zgargan ter bezlari oltingugurt 

bezlari bor. Tashqi eshituv yo’li berk holda tugaydi: bu yo’l quloqdan nog’ora parda 

(quloq pardasi) bilan to’silgan. Voyaga etgan odamda eshituv yo’lining uzunligi o’rta 

hisobda 2,5 sm, shundan uchdan bir qismi tog’ay qismiga, uchdan ikki qismiga suyak 

qismiga to’g’ri keladi. Nog’ora parda (quloq pardasi) tashqi quloqni o’rta quloqdan 

ajratib  turuvchi  yupqa,  ammo  pishiq  plastinkadir.  Bu  parda  fybroz  to’qimadan 

tuzilgan bo’lib, sirtdan epidermis bilan, ichkaridan esa shilliq parda bilan qoplangan. 

Quloq pardasi chakka suyagining norora qismida mustaxkam turadi; pardaning tarat 

bo’limi va satxi bo’limi tafovut qilinadi. Nogora parda tashqi eshituv yo’lining o’qiga 

nisbatan qiyshiq joylashadi, gorizontal sath bilan 45

° burchak hosil qiladi.