Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Chig’anoq  suyak  labirintning  oldingi  qismi  bo’lib,  2-2,5  marta  buralib  berk 

holda tugaydigan kanaldan iborat. Yarim doira kanallar uchta: gorizontal, sashtal va 

frontal  kanallardan  iborat.  Har  bir  kanal  oyoqchalaridan  bittasi  dahliz  bilan 

chegaradosh qismida kengayib, ampula hosil qiladi. Frontal va sagital kanallarining 

oddiy  (ampulasiz)  uchlari  dahlizga  umumiy  teshik  bilan  ochiladi,  shuning  uchun 

dahliz tomonda b ta emas, balki 5 ta teshik bor. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

64

Parda labirint suyak labirintining ichida joylashgan. Larda. labirintining uchta 

qismidan  o’rta  qism,  chiganoq  Kanali  va  yarim  doira  kanallari  bor.  Suyak  labirint 

(ichki  yuzasi)  bilan  parda  labirint  (tashqi  yuzasi)  o’rtasida  tiniq  suyuqlik-perilimfa 

bilan to’la yoriq bor. Perilimfatik kamgak bosh. miyaning subaraxnoidal kamgagiga 

tutashadi.  Parda  labirint  bo’shliklar  bilan  kanallarning  endolimfa  suyuqligi  bilan 

to’lgan  berk  sistemasidir.  Parda  labirintning  suyak  dahlizida  joylashgan  o’rta  qismi 

ikkita  bo’shliqdan:  xaltacha  va  bachadonchadan  iborat,  bu  bo’shliqlar  kanal  orqali 

o’zaro birlashadi. 

Bachadonchaga  parda  yarim  doira  kanallar  ochkladi.  Xaltachadan  chig’anoq 

kanali boshlanadi. Parda dabirint qismlaridan yarim doira kanallar, bachadoncha va 

xaltacha muvozanat organiga kiradi. Chig’anok; kanali eshituv organiga taalluklidir, 

uning  ichki  yuzasidagi  hujayralar  to’plami  korti  organidir.  Parda  yarim  doira 

kapallarning  ampulalarida,  bachadoicha  va  xaltacha  sezuvchi  hujayralarning 

to’plamlari  bor.  Ularning  yuzasidan  ichkariga  tuksimon  o’siqlar  ketadi.  Shu 

o’siqlarning  yigandisi  otolit  apparat-dirildoq  massani  hosil  qiladi.  Fazoda  boshning 

vaziyati  o’zgarganda  otolit  apparatlar  o’rnidan  siljiydi;  ular  tukchalarni  ergashtirib, 

o’rnidan siljitadi. Nerv impulsi esa bosh vaziyatining o’zgarishlarini qayd qiladi. 

Ko’ruv  organi  ikki  qismdan:  periferik  va  markaziy  qismlardan  iborat.  Ko’z 

kosasida  joylashgan ko’ruv organining periferik  qismiga  ko’z soqqasi, ko’ruv nervi 

va  ko’z  soqqasining  yordamchi  apparatlari  (muskullar  fastsiyalar,  ko’z  qovoqlari, 

ko’z  yosh  apparati,  tomirlar  va  nervlar)-kiradi.  Ko’z  soqqasi  sharga  o’xshaydi, 

qabariqdir. Ko’z soqqasining oldingi va orqadagi qutblari Ko’z soqqasi kapsula bilan 

yadrodan iborat. Ko’z soqqasining yasida uchta parda: tashqi, o’rta va ichki pardalar 

bor.  Tashqi  pardada-oldingi  tiniq  bo’lim-muguz  parda  (shox  parda)  va  orqadagi 

tiniqmas bo’lim-oqsil(sklyora) tasrovut qilinadi. 

O’rta  (tomirlari)  pardada  qon  tomirlari  va  pigment  ko’p.  Turli  kishilarda 

pigment  miqdori  har  xil-odam  ko’zining  rangi  shunga  bogliq.  Albinoslar  ko’zining 

o’rta  pardasi  pigmentsiz,  ya’ni  ko’zi  qizrish,  chunki  qon  tomirlari  ko’rinib  turadi. 

Tomirlari  pardada  uch  qismi:  asli  tomirli  pa;  da,  kipriksimon  tana,  rangdor  parda 

ajratiladi.Asli-tomirli  skleraning  eng  orqadagi  bo’limidir.  Bu  parda  yupqa  qo’ng’ir 

tusli  bo’lib,tomirli  pardaga  bo’sh  birikkan.  Asli  tomirli  parda  bilan  sklera  o’rtasida 

limfa yoriqlari sistemasi bor, Kipriksimon tana tomirlari pardanish qalin tortgan o’rta 

qismini  egallaydi.  Kipriksimon  tana  tarkibida  silliq  mueqo’l  tolalari  bor.  Shu 

tolalardan  kipriksimon  muskul  hosil  bo’ladi.  Bu  muskul  bir  qancha  boylamlar 

yordamida  gavxarga  qo’shilgan  bo’lib,  qisqarganda  gavxar  egrningini  o’zgartiradi, 

ya’ni ko’z akkomodatsiyasida qatnashadi, ko’zni turli masrfadagi narsalarni ravshan 

ko’rishga moslashtiradi. 

Rangdor 

parda 

(kamalak 

parda) 

tomirli 

pardaning 

oldingi 

bo’limi bo’lib, disk shaklida: markazidagi teshik qorachik deb ataladi. Rangdor parda 

bag’rida  ikkita  musko’l:  qorachiqni  toraitiruvchi  muskul  bor.  Qorachiqiy 

toraytiruvchi Muskul tolalari qorachiq chekkasi atrofida tsirqo’lyar (aylanma) qavat 

hosil  qiladi,  qorachiqni  kengaytiruvchi  muskul  tolalari  esa  rangdor  pardadagi 

teshikdan radiuslar bo’ylab uzuiasiga joylashadi.   

Ichki parda (to’r parda) funktsional jixatdan eng muhimi bo’lib, taraqqiy etish 

jixatdan  ko’ruv  nervi  bilan  bir  butun  hisoblanadi.  To’r  parda  yorug’likka  sezgir 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

65

bo’lib,  tomirli  pardaning  hamma  bo’limlarini  qoplaydi.  Yorug’lik  ta’sirotlarini 

sezadigan  nerv  elementlari  to’r  pardaning  faqat  orqadagi  bo’limida,  asli  tomirli 

pardaga  yondosh  qismida  bo’ladi.  To’r  pardaning  shu  bo’limi  ko’ruv  qismi  deb 

ataladi.  Kipriksimon  tana  va  rangdor  pardani  qoplaydigan  to’r  pardada 

fotoretseptorlar yo’q. To’r pardaning ko’ruv qismida funktsional jixatdan ikki bo’lim 

bor: birinchisi,-ko’ruv nervining chiqqan joyi ko’r dog’ deb ataladi (unda yorug’likka 

sezgir  nerv  elementlari  yo’q  deyarli);  eng  yaxshi  ko’rish  nuktasi  sariq  dog’  deb 

ataladi (unda yorug’likka sezgir nerv elementlari ko’proq). 

To’r  parda  murakkab  tuzilgan  bo’lib,  ko’p  qavatlari  bor.  To’r  parda  sirtdan 

(tomirli  pardaga  chegaradosh  qismida)  pigment  hujayralar  qavati  bilan  koplangan. 

Yorutlik.  ta’sirlarini  sezadigan  va  ko’ruv  nervi  impul’slarni  markazga  o’tkazadigan 

sezuvchi  nerv  hujayralari  shu  qavatda  joylashadi.  Pigment  hujayralar  qavatidan 

bevosita  ichkarida  yotgan.  sezuvchi  biopolyar  nerv  hujayralari-tayoqchalar  bilan 

kolbachalar  yorug’lik  ta’sirlarini  sezadi.  Bu  hujayralar  yorug’lik  nerv  impulsiga 

aylantirib,  keyin  navbatdagi  neyronlarga-tayoqchalar  bilan  kolbachalar  qavatidan, 

ichkarida  yotgan  biopolyar  nerv  hujayralariga  o’zjazadi,  Biopolyar  nerv  hujayralari 

ko’ruv  impulsini  to’r  pardaning  ganglioz  hujayralariga  o’tkazadi.  Bular  yirik 

multinolyar neyronlardan iborat bo’lib, dendritlari ko’ruv nervini x-osil qiladi. 

Shunday  qilib,  yorug’lik  nuri  butun  to’r  pardadan  pitaent  hujayralar 

qavatigacha  o’tadi.  To’r  pardadagi  tayoqchalar  bilan  kolbachalar  yorug’lik  ta’sirini 

nerv  impulsiga  aylantirib,  keyin  to’r  pardaning  ichki  qavatlarida  yotgan  nerv 

hujayralariga  o’tkazadi.  Ko’z  soqqasining  yadrosi  suvsimon  namlik  gavxar  va 

shishasimon  tanadan  iborat.  Gavhar  rangsiz,  tiniq  moddadan  tuzilgan,  ikki  tomoni 

qabariq shisha shaklida bo’lib, strukturasiz tiniq kapsula ilan o’ralgan. Gavxar ko’z 

soqqasining  oldingi  qismida  bo’lib.  ingichka  boylam  yordamida  tsiliar  muskulga 

birlashgan.  Gavxardan  oldingi  va  orqa  tomokda  katta-kichik  ikkita  bo’shliq  hosil 

bo’ladi.  Oldingi  (kichikroq)  bo’shliqni  rangdor  parda ko’zning  oldnngi  va  orqadagi 

kameralarita  ajratadi.  Bu  kameraushrda  suvsimon  namlik  degan  tiniq  suyuqlik  bor. 

Ko’zning oldingi va orqadagi kameralari qorachiq orqali o’zaro tutashadi. Gavxardan 

orqa tomondagi katta bo’shliq modda bilan to’la. Bu modda shishasimon tanadir,