Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

BOSH MIYA 

Bosh  miya  kalla  suyagining  ichida  joylashgan.  Uning  tepa  va  yon  yuzalari 

gumbaz shakliga pastki yuzasi (tubi) yassi, xatto o’rtasi biroz botiqdir. Bosh miyada 

uch  qutb:  peshona,  ensa,  chakka  qutblar  tafovut  qilinadi.  Voyaga  etgan  odam  bosh 

miyasining vazni  o’rtacha  erkaklarda  1375  g,  ayollarda  1245 g  tashkil  qiladi.  Bosh 

miya  ikkita  asosiy  bo’tshmdan:  miya  stvoli  va  ka.tta  yar  sharlardan  iborat  Orqa 

miyaning  davomi  uzunchoq  miyadan  iborat,  uning  pastki  yuzasida  piramidalar 

qo’rinadi. O’zunchoq miyaning yo’g’on tortgan yuqori uchi ko’prikka chegaradosh. 

Uzunchoq miya bilan ko’prik ustida miya yarim sharlari joylashadi. O’rta miyaning 

bir  qismi  bo’lgan  miya  oyoqchalari  ko’prikdan  oldingi  tomonda.  bo’ladi.  Oraliq, 

miya  qismlari:  so’rg’ichsimon.  tanalar,  gipofiz,  qo’lrang  do’mboq,  ko’ruv  traktlari, 

ko’ruv nervlarining kesishmasi miya oyoqchalaridan oldinda yotadi. Uzunchoq miya-

bosh miya bilan orqa miya o’rtasida ensa suyagining ichida joylashgan. Uning pastki 

uchi  katta  ensa  teshigida  chegarasi  orqa  miya-bilan  qo’shiladi,  ustki  uchi  oldi 

qismidan  Varoley  ko’prigini  orqa  qirg’ogiga  tegib  turadi.  Orqa  va  tepa  tomondan 

uzunchoq  miyani  rombsimon  chuqur  o’rtasida.joylashadi  Uzunligi  25  mm  tuzilishi 

bo’yicha  orqa  miyani  eslatadi.  Uni  ham  o’rtasidagi  chuqur-yorig’i  orqa  tomonidan 

o’rta egati bilan o’rtasidan teng ikki pallaga, bo’linadi. Ularda ham yon egat va orqa 

egatlari  va  tuzilmalari  mavjud.  Oldingi  o’rta  miya  yoriki  ikki  tomonidan  bo’rtib 

ko’rinadigan uzunasiga ketgan tizimchalari piramidalari bor. 

Bu  piramidalar  harakatlantiruvchi  nerv  tolalari  o’tkazish  yo’llari  to’plamidan 

iborat.  Tolalarning  bir  qismi.  uzunchoq  miya  bilan  orqa  miya  chegarasida,  rldingi 

yoriq  ichida  qarama-qarshi  tomondagi  piramida  tolalari  bilan  kesishadi  va  opi<;a 

miyani  yon  tomondagi  tizimchasi  bo’lib  pastga  tushadi,  Kesishmagan  tolalari 

piramidadan  o’z  tomonida-piramida  yo’llarini  hosil  qiladi,  pastga  yo’naladi.  Uning 

tolalari har kaysi segment sohasidi kesishib boradi. Piramidalardan tashqari tomonda 

yotadigan  olivalari  bor.  Orqa  yuzasining  ikkala  yon  tomoni  bo’ylab  uzunchasiga 

ketgan  orqa  egatchasidan  nozik  poyasimon  tizimchalari  va  nozik  ponasimon 

do’mboqchalarini  hosil  qiluvchi  har  xil  yadrolarining.  hujayralarida  tugallanadi. 

Olivalar  ichida  qulrang  modda  to’plami,  olivalarda  yadrolari  yotadi.  Bu  olivalarda 

miyacha  bilan  birgalikda  oldingi  yon  egatining  davomida  12  juft  miya  nsrvini 

ildizlari chiqadi. Uzunchoq miyadan 9-juftdan to 12-juftgacha bosh miya nervlarining 

yadrosi  bor.  Uzunchoq  miyani  to’rsimon  (retiqo’lyar)  formatsiya  yadrolari  bor.  Oq 

moddasi  orqa  miyaga  boradigan  uzun  tolalari  va  bosh  miya  stvol  qismidagi 

yadrolarni bir-biri bilan bog’laydi. 

Ortqi  miya  ikki  qismdan:  oldingi  tomonda-Varoley  ko’prigi;  orqa  tomonda-

miyachadan  iborat.  Ko’prik-uzunchoq  miyaning  davomidir.  Ko’prikning  ventral 

yuzasi  qabariq  bo’lib,  ko’ndalang  egatlar  bilan  pastda  uzunchok  miyadan  ro’y-rost 

chegaralangan.  Ko’prik  dorsal  yuzasi  miya  4  qorinchasining  tubiga  kiradi  va 

rombsimon chuqurchaning yuqori yarmini tashkil etadi. Uzunchoq miya kabi ko’prik 

ham  oq  modda  bilan  qo’lrang  moddadan  iborat.  Ko’prikning  oq  moddasy 

ko’tariluvchi  va  tushuvchi,  o’tkazuvchi  yo’llardan  hosil  bo’ladi.  5-8-juft  bosh  miya 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

57

nervlarining  yadrolari  va  ko’prikning  xususiy  ko’prik  soxalarioshadi.  Miyacha 

odamda  ortqi  miyaning  eng  katta  bo’lagi  miyaning  yo’g’on  tortgan  yuqori  uchi 

ko’prikka  chegaradosh.  Uzunchoq  miya  bilan  ko’prik  ustida  miya  yarim  sharlari 

joylashadi.  O’rta  miyaning  bir  qismi  bo’lgan  miya  oyoqchalari  ko’prikdan  oldingi 

tomonda.  bo’ladi.  Oraliq,  miya  qismlari:  so’rg’ichsimon.  tanalar,  gipofiz,  qo’lrang 

do’mboq,  ko’ruv  traktlari,  ko’ruv  nervlarining  kesishmasi  miya  oyoqchalaridan 

oldinda yotadi. Uzunchoq miya-bosh miya bilan orqa miya o’rtasida ensa suyagining 

ichida joylashgan. Uning pastki uchi katta ensa teshigida chegarasi orqa miya-bilan 

qo’shiladi, ustki uchi oldi qismidan Varoley ko’prigini orqa qirg’ogiga tegib turadi. 

Orqa  va  tepa  tomondan  uzunchoq  miyani  rombsimon  chuqur  o’rtasida.joylashadi 

Uzunligi 25 mm tuzilishi bo’yicha orqa miyani eslatadi. Uni ham o’rtasidagi chuqur-

yorig’i orqa tomonidan o’rta egati bilan o’rtasidan teng ikki pallaga, bo’linadi. Ularda 

ham yon egat va orqa egatlari va tuzilmalari mavjud. Oldingi o’rta miya yoriki ikki 

tomonidan bo’rtib ko’rinadigan uzunasiga ketgan tizimchalari piramidalari bor. 

Bu  piramidalar  harakatlantiruvchi  nerv  tolalari  o’tkazish  yo’llari  to’plamidan 

iborat.  Tolalarning  bir  qismi.  uzunchoq  miya  bilan  orqa  miya  chegarasida,  rldingi 

yoriq  ichida  qarama-qarshi  tomondagi  piramida  tolalari  bilan  kesishadi  va  opqa 

miyani  yon  tomondagi  tizimchasi  bo’lib  pastga  tushadi,  Kesishmagan  tolalari 

piramidadan  o’z  tomonida-piramida  yo’llarini  hosil  qiladi,  pastga  yo’naladi.  Uning 

tolalari har kaysi segment sohasidi kesishib boradi. Piramidalardan tashqari tomonda 

yotadigan  olivalari  bor.  Orqa  yuzasining  ikkala  yon  tomoni  bo’ylab  uzunchasiga 

ketgan  orqa  egatchasidan  nozik  poyasimon  tizimchalari  va  nozik  ponasimon 

do’mboqchalarini  hosil  qiluvchi  har  xil  yadrolarining.  hujayralarida  tugallanadi. 

Olivalar  ichida  qulrang  modda  to’plami,  olivalarda  yadrolari  yotadi.  Bu  olivalarda 

miyacha  bilan  birgalikda  oldingi  yon  egatining  davomida  12  juft  miya  nsrvini 

ildizlari chiqadi. Uzunchoq miyadan 9-juftdan to 12-juftgacha bosh miya nervlarining 

yadrosi  bor.  Uzunchoq  miyani  to’rsimon  (retiqo’lyar)  formatsiya  yadrolari  bor.  Oq 

moddasi  orqa  miyaga  boradigan  uzun  tolalari  va  bosh  miya  stvol  qismidagi 

yadrolarni bir-biri bilan bog’laydi. 

Ortqi  miya  ikki  qismdan:  oldingi  tomonda-Varoley  ko’prigi;  orqa  tomonda-

miyachadan  iborat.  Ko’prik-uzunchoq  miyaning  davomidir.  Ko’prikning  ventral 

yuzasi  qabariq  bo’lib,  ko’ndalang  egatlar  bilan  pastda  uzunchok  miyadan  ro’y-rost 

chegaralangan.  Ko’prik  dorsal  yuzasi  miya  4  qorinchasining  tubiga  kiradi  va 

rombsimon chuqurchaning yuqori yarmini tashkil etadi. Uzunchoq miya kabi ko’prik 

ham  oq  modda  bilan  qo’lrang  moddadan  iborat.  Ko’prikning  oq  moddasy 

ko’tariluvchi  va  tushuvchi,  o’tkazuvchi  yo’llardan  hosil  bo’ladi.  5-8-juft  bosh  miya 

nervlarining  yadrolari  va  ko’prikning  xususiy  ko’prik  soxalarioshadi.  Miyacha 

odamda  ortqi  miyaning  eng  katta  bo’lagi  bo’lib,  kishining  hamma  har  xil. 

Harakatlarini  bir  me’yorga  solib  kelishtirib  turadi.  Miyachaning  miya  ko’prigi  va 

o’z.unchok  miyadan  dorsal  tomonda  joylashgan  ikkita  yarim  shar  o’  bilan,  o’rta 

oyoq,chasi-miya  ko’prigi  bilan,  pastki  oyoqchasi  esa  uzunchoq  miya  bilan 

birlashtiradi.  Miyacha  oyoqchalari  oq  moddasn-o’tkazuvchi  yo’llardan  iborat. 

Miyachaning  o’rta  oyoqchalari  tushuvchi  yo’llardan  hosil  bo’ladi.  Ular  katta  yarim 

sharlar  po’stlog’ini  ko’prikning  xususiy  yadrolari  orqali  miyacha  po’stlog’iga 

birlaptiradi. Yuqori va pastki oyoqchalaridan ham sezuvchi yo’llar o’tadi, ular ongsiz 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

58

bo’g’im  muskullarini sezGisini impulsini o’tkazadi. Miyacha muskullar qisqarishini 

uyg’unlashtiradi va gavda muvozanatini saqlaydi. Miyaning 4-qorinchasi rombsimon 

miya  bo’shlig’i  bo’lib  konus  shaklda.  Bu  bo’shliq  pastda  orqa  miyani  markaziy 

kanaliga o’tadi, yuqorida silviy suv yo’liga davom etadi.