Umumiy kimyo O‘rta ta’lim muassasalarining 1-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik 1- nashri O‘zbekiston Respublikasi

Mavzuga doir masalalar va ularning yechimi

1- mаsаlа.Vоdоrоdning 3 хil izоtоpi (¹H;²D;³T) vа kislоrоdning ¹⁷O vа ¹⁸O li izоtоpidаn nechа хil suv mоlekulаsi hоsil bo‘lаdi?

Yechish: Hоsil bo‘lgаn suv mоlekulаlаri sоnini аniqlаsh uchun quyidа- gi jаdvаl tuzib оlinаdi:

	HH	DD	TT	HD	HT	DT
17O	HH^17O	DD^17O	TT^17O	HD^17O	HT^17O	DT^17O
18O	HH^18O	DD^18O	TT^18O	HD^18O	HT^18O	DT^18O

Jаvоb: 12 хil suv mоlekulаsi hоsil bo‘lаdi.

2-mаsаlа. 51Cr-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elemen- tar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi? А) 40; B) 36; C) 55,65; D) 34.

Yechish. Dastlab p + n + e^– dan foydalanib ⁵¹Cr-izotopi yadrosidagi jami elementar zarrachalari yig‘indisi hisoblanadi. Xrom ⁵¹Cr-izotopi yadrosida 24 ta elektron, 24 ta proton va 27 ta neytron mavjud bo‘lsa, p + n + e^– = 24+24+27=78 ga teng bo‘ladi.

78 ta elementar zarracha ____________ 100 % ni tashkil etsa, 27 ta zaryadsiz neytron ____________ x % ni tashkil etadi.

Javobi: 34 ,615.%

3-mаsаlа. Izotop yadrosi 82 ta neytron va 40,58 % protondan iborat.

Izotopning nisbiy atom massasini toping. A) 206; B) 136; C) 138; D) 135.

Yechish: Atomdagi proton va neytronlar 100 foizni tashkil etadi.

p % + n % = 100 %

n% = 100 % — p% = 100 – 40,58 = 59,42 %

Izotop yadrosida 82 ta neytron borligi masala shartidan ma’lum, shundan foydalanib, izotop yadrosidagi protonlar sonini aniqlab olamiz. Izotop yadrosining 40,58 % ini proton tashkil etsa, 59,42 % ini esa neytron tashkil etadi.

40 ,58 % proton..........................59,42 % neytron

x ta proton....................................82 ta neytron

Izotop yadrosida 56 ta proton borligi ma’lum bo‘lsa, uning nisbiy atom massasi quyidagi formula bilan aniqlanadi: A_r = p + n = 56 + 82 = 138

Javob:138.

4-mаsаlа. Izotop yadrosining tarkibidagi elementar zarrachalar umumiy yig‘indisi (p + n + e) ga nisbatan 30,6 % ini proton tashkil etsa, izotopning nisbiy atom massasini aniqlang. (Izotop yadrosida 33 ta neytron bor deb hi soblang.)

Yechish. Neytral atomda proton soni elektron soniga teng bo‘ladi. Izotop yadrosining 30,6 % ini proton tashkil etsa, 30,6 % ini elektron tashkil etadi. Agar p + n + e– = 100 % bo‘lsa, unda n = 100 – (p + e–) bo‘ladi. n = 100 – (30,6 + 30,6) = 38,8 %, demak, izotop yadrosining 38,8 % ini neytron tashkil etadi. 30,6 % p ..............................38,8 % n

x ta p .............................. 33 n

Izotopning nisbiy atom massasi: Ar = p + n = 26 + 33 = 59 ga teng.

Mavzuga doir masalalar:

1. Izoelektronlar berilgan qatorni toping. 1)Ca²⁺ ; 2) Na⁺ ; 3) K⁺ ; 4) Cl^- ;

5) P^3- ; 6) Ne;

A) 1; 2 B) 2; 5 C) 3; 6 D) 1; 4.

2. 
   Izotonlar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) ³⁷Cl; 5) ⁴²Ca; 6) Cl; A) 1;3 B) 2;5 C) 3;6 D) 4; 6.
   
3. 
   Izobarlar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) Cl^-; 5) ⁴²Ca; 6) Cl; A) 1;5 B) 4;6 C) 1;2;3; D) 1; 2.
   
4. 
   Izotoplar berilgan qatorni toping. 1) Ca; 2) Ar; 3) ⁴⁰K; 4) Cl^-; 5) ⁴²Ca; 6) Cl; A) 4; 6 B) 2; 3 C) 3; 6 D) 1; 5.
   
5. 
   Fe-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elementar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi? А) 47,3; B) 32,1; C) 52,7; D) 35,8.
   
6. 
   Cu-izotopi yadrosidagi zaryadsiz nuklonlar jami elementar zarrachalari soni yig‘indisining necha foizini tashkil etadi? А) 36,9; B) 31,5; C) 46,0; D) 53,9.
   
7. 
   Izotop yadrosi 74 ta neytron va 41,73 % protondan iborat. Izotopning nisbiy atom massasini toping. A) 137; B) 127; C) 131; D) 119.
   
8. 
   Izotop yadrosi 81 ta neytron va 40,87 % protondan iborat. Izotopning nisbiy atom massasini toping. A) 137; B) 127; C) 131; D) 119.