Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

60.Daryolarnang iqlimiy tasnifida ular qanday guruxlarga ajratiladi.
Daryolar to‘yinishining asosiy manbai atmosfera yoginlaridir. Yomgir ko‘rinishida tushgan yoginlar Yer yuzasida oqim hosil qiladi va daryolar to‘yinishining bevosita manbai boiadi.Agar yogin qor ko‘rinishida yog‘sa, u yer sirtida yigilib, havo harorati ko‘tarilgach eriydi. Qoming erishidan hosil bolgan suvlar ham daryolar to‘yinishida qatnashadi.Yer yuzasining baland togii qismiga yoqqan qorlar bir yoz mav￾sumida erib ulgurmaydi, natijada u yerdagi qor zahirasini boyitib, do￾imiy qorliklar va muzliklami to‘yintiradi. Ana shu baland tog’lardagi asriy qorliklar va muzliklar suvi daryolar to‘yinishining yana bir manbai hisoblanadi.Yomg’ir suvlari hamda qor va muzliklarning erishidan hosil boigan suvlaming bir qismi yer ostiga sizilib, grunt va yer osti suvlariga qo‘shiladi. Yer osti va grunt suvlari ham daryo o‘zaniga sekin astalik bilan qo‘shiladi, natijada daryolarda doimiy suv boiishi ta’minlanadi.Shunday qilib, daryolar to‘yinishining to‘rt manbai mavjuddir:
- yom gir suvlari;
- mavsumiy qor qoplamining erishidan hosil boigan suvlar;
- muzliklarning erishidan hosil boigan suvlar;
- yer osti suvlari.
Yuqorida aytilgan manbalardan hosil boiib, daryolarga qo‘shiladigan suv miqdori turli hududlarda turlicha qiymatlarga ega boladi. Bu miqdor daryo havzasining iqlim sharoitiga bog’liq holda yil fasllari bo‘yicha o‘zgarib turadi.
61.Ko’llarda suv tartibini va muvozanati haqida malumot bering.
Ko‘llar bir-biridan paydo bo‘lishi, joylashish o‘mi, shakli, o‘lchamlari, gidrologik rejimi va boshqa bir qancha xususiyatlari bilan farqlanadi. Yer yuzida aynan o‘xshash bo‘lgan kо‘llar uchramaydi.Ko‘l deb qabul qilinadigan suv havzasi quyidagi shartlarga javob berishi kerak:
1) yagona yoki o‘zaro tutashib ketgan bir nechta botiqlar suv bi￾lan to‘la (ba’zan qisman to‘la) bliishi;
2 ) okean, dengizlardan ma’lum uzoqlikda joylashishi;
3) suv havzasi va uni tashkil qilgan barcha qismlarida deyarli bir
xil suv sathiga ega bo'lishi;
4) ko‘lga qo‘shiladigan suv miqdori undagi suv hajmiga nisbatan kichik, ya’ni suv almashinishi sekin bo‘lishi;
5) havzadagi oqim tezligi muallaq oqiziqlar cho‘kadigan dara￾jada kichik bo‘lishi;
6 ) o‘rtacha suv sathida uning suv yuzasi maydoni 0 ,0 1 km.kv dan yoki uzunligi 2 0 0 m dan katta bo‘lishi;
7) havzaning chuqurligi toshqin hosil qila olish darajasidagi qiymatda va U qirg‘oqlami yuva oladigan kuchga ega bo‘lishi lozim.