Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami

α
burchakka burilsa, gʻaltak orqali qanday zaryad oqib oʻtadi? 
694.
l=4,0 m
uzunlikdagi sim oʻrtasidan ikkiga buklandi va uchlari tutashtirildi. 
Soʻngra sim gorizontal maydonda perimetri boʻyicha yoyildi. Agar simning 
qarshiligi 
R=2,0 Om
boʻlsa, bunda u orqali qanday maksimal zaryad oqib 
oʻtadi? Yer magnit maydonining vertikal tashkil etuvchisi 
B
z
=50 mkTl
. 
695.
Radiusi 
l
boʻlgan metal halqa hisobga olinmas darajada kichik qarshilikka 
ega. Halqa induksiyasi B boʻlgan va halqa tekisligiga perpendikulyar 
yoʻnalgan bir jinsli magnit maydonda joylashgan (rasmga qarang). Har 
birining qarshiligi R boʻlgan ikkita metal “strelka”lar oʻzaro hamda halqa 
bilan kontaktga ega. Ulardan biri qoʻzgʻalmas, ikkinchisi ω burchak tezlik 
bilan tekis aylanadi. Strelkalardan oʻtuvchi tok kuchini aniqlang. 
696.
Metal sterjen bir-biridan l masofada joylashgan va oʻzaro R qarshilik orqali 
ulangan parallel uzun relslarda ishqalanishsiz siljishi mumkin (rasmga 
qarang). Bu sistema uning tekisligiga perpendikulyar boʻlgan B induksiyali 
bir jinsli magnit maydonda joylashgan. Agar sterjenga F doimiy kuch ta’sir 

---

108 
qilsa, u qanday harakatlanadi? Sterjen va relslarning elektr qarshiligini 
hisobga olmang. 
695-masalaga. 
696-masalaga. 
697.
Oldingi masalada, zanjirga tok manbai va ideal diod rasmda koʻrsatilgandek 
ulansa, javob qanday oʻzgaradi? 
698.
Radiusi 
r
boʻlgan silindr shakldagi temir oʻzakka qarshiligi 
R
boʻlgan huddi 
shunday radiusli izolyatsiyalangan sim halqa kiygizildi. Oʻzakda induksiyasi 
B=aB
0
t
qonun boʻyicha oʻzgaruvchi bir jinsli magnit maydoni hosil qilindi. 
Halqada hosil boʻlgan tokning kuchi vaqt oʻtishi bilan qanday oʻzgaradi? 
Halqaning diametrial qarama-qarshi nuqtalari orasidagi potensiallar farqi 
qanday? 
699.
Oʻtkazgich sim “sakkiz” koʻrinishiga keltirildi (rasmga qarang), bunda 
r
1
=20 
mm
va 
r
2
=60 mm
. Shakl tekisligiga perpendikulyar boʻlgan bir jinsli magnit 
maydon 
Δt=0,50 ms
vaqt davomida tekis ortadi. Magnit maydon 
induksiyasining boshlangʻich qiymati nol, oxirgi qiymati esa 
B=50 Tl
. 
Teshilish roʻy bermasligi uchun simning izolyatsiyasi qanday kuchlanishga 
moʻljallangan boʻlishi kerak? 
697-masalaga. 
699-masalaga. 
700.
Induktivligi 
L
va elektr qarshiligi 
R
boʻlgan gʻaltak kalit orqali EYuK 
ε
boʻlgan tok manbaiga ulandi. 
t=0
momentda kalit ulandi. Kalit ulangan onda 
zanjirdagi tok kuchi vaqt oʻtishi bilan qanday oʻzgaradi? Ulangandan 
keyinroqchi? Bunday zanjirda tokning ortish vaqtini baholang. Tok 
manbaining ichki qarshiligini hisobga olmaslik mumkin. 

---

109 
701.
Gʻaltak orqali oʻzgarmas tok oʻtmoqda (rasmga qarang). 
t
0
vaqt momentida 
tok manbai oʻchirildi va gʻaltak qisqa tutashtirildi. Tok kuchining vaqtga 
bogʻliq grafigi qanday koʻrinishda boʻladi? Bunday zanjirda tokning 
kamayish vaqtini baholang. 
701-masalaga. 
703-masalaga. 
702.
Ferromagnit oʻzakka gʻaltak oʻraldi. Gʻaltakning 
L
induktivligi 
N
oʻramlar 
soniga qanday bogʻliq? Oʻzakning magnit singdiruvchanligini oʻzgarmas deb 
hisoblang. 
703.
Ikkita bir xil oʻta oʻtkazgich halqa bir toʻgʻri chiziq boʻyicha ilgarilanma 
koʻchishi mumkin (rasmga qarang). Halqa tekisliklari bir-biriga parallel va 
berilgan toʻgʻri chiziqqa perpendikulyar. Boshlangʻich vaqtda halqalar 
orasidagi masofa ular oʻlchamiga nisbatan juda katta; halqalar orqali bir xil 
yoʻnalishda 
I
0
tok oʻtmoqda. Ular bir-biriga yopishganidan keyin halqalarda 
qanday 
I
tok qaror topadi? Bunda magnit maydon energiyasi qanday 
oʻzgaradi? 
704.
Agar boshlangʻich vaqtda halqalardagi toklar miqdor boʻyicha farq qilsa, oʻta 
oʻtkazgich halqalarning harakatini tavsiflang (oldingi masalaga q.). 
705.
R
radiusli silindr oʻzakda uning oʻqi boʻylab yoʻnalgan bir jinsli magnit 
maydon hosil qilindi. Magnit maydon induksiyasi 
B=kt
qonun boʻyicha 
oʻzgaradi. Silindr oʻqidan 
r
masofadagi uyurmaviy elektr maydon 
kuchlanganligini aniqlang. 
706.
r
radiusli silindrik oʻzakdagi bir jinsli magnit maydon induksiyasi 
B=kt
qonun 
boʻyicha ortadi. Radiusi 
2r
boʻlgan sim halqa oʻzak bilan umumiy oʻqqa ega 
(rasmga qarang). A va B nuqtalar orasidagi potensiallar farqi qanday? A va B 
nuqtalarga ulangan voltmetr nimani koʻrsatadi? Voltmetrning qarshiligi halqa 
qarshiligiga nisbatan juda katta. 
707.
Sim halqaning yarmi misdan, yarmi esa jezdan tayyorlangan. Simning 
koʻndalang kesimi hamma yerda bir xil, halqa radiusi 
r=30 mm
. Halqa huddi 
shunday radiusli silindr oʻzakka kiygizildi. Oʻzakda induksiyasi 
500 Tl/s
B
t




---

110 
doimiy tezlik bilan ortib boruvchi bir jinsli magnit maydon hosil qilindi. 
Halqaning turli qismlaridagi elektr maydon kuchlanganligini aniqlang. 
706-masalaga. 
710-masalaga. 
708.
Sim halqaning A va B nuqtalari orasidagi potensiallar farqi nolga teng (706-
masalaga qarang). Demak, bu nuqtalarga ulangan oʻtkazgichda elektr toki 
hosil boʻlmaydimi? A va B nuqtalarga ulangan oʻtkazgich bu nuqtalar 
orasidagi potensiallar farqini oʻzgartirishi mumkinmi? 
709.
Mis va jez yarim halqalar ulangan nuqtalar orasidagi potensiallar farqini 
aniqlang (707-masalaga qarang). 
710.
A va B nuqtalar orasiga ACB oʻta oʻtkazgich ulandi (706-masalaga qarang). 
Zanjirning turli qismlaridagi tok kuchini va A va B nuqtalar orasidagi 
potensiallar farqini aniqlang. Halqa yasalgan simning qarshiligi 
R
ga teng 
(rasmga qarang). 
711.
Metro poyezdini tarmozlashda oʻzgarmas tok elektodvigateli tarmoqdan 
uziladi va maxsus reostatga ulanadi. Nima uchun bunday qilinadi? 
712.
Radiusi 
r=10 cm
boʻlgan metal disk oʻz tekisligiga perpendikulyar bir jinsli 
magnit maydonda joylashgan. Disk 
ω=500 rad/s
burchak tezlik bilan 
aylanadi. Ikkita sirpanuvchi kontakt (biri diskning oʻqida, ikkinchisi uning 
aylanasida) oʻzaro 
R=10 Om
qarshilikli rezistor bilan tutashtirildi. Agar 
magnit maydon induksiyasi 
B=0,50 Tl
boʻlsa, rezistorda qanday quvvat 
ajraladi? 
713.
Radiusi 
l
boʻlgan oʻta oʻtkazgich halqa induksiyasi 
B
boʻlgan bir jinsli gorizontal magnit maydonga 
joylashtirildi (rasmga qarang). Halqa oʻqi magnit 
maydon induksiya chiziqlariga parallel. Massasi 
m
, 
uzunligi 
l
boʻlgan va 
R
qarshilikka ega sterjenning 
bir uchi halqa markaziga mahkamlangan boʻlib, bu 
nuqta atrofida halqa bilan elektr kontaktni saqlagan 
713-masalaga. 

---

111 
holda ishqalanishsiz aylanishi mumkin. Sterjen 
ω
doimiy burchak tezlik bilan 
aylanishi uchun halqa va uning markazi orasidagi kuchlanish qanday qonun 
boʻyicha oʻzgarishi kerak? 
714.
Oʻzgaruvchan tok generatori zanjiridagi nagruzkaning qarshiligi ortdi. Oʻzga-
ruvchan tok chastotasi oʻzgarmay qolishi uchun generatorni aylantiruvchi 
dvigatelning quvvatini qanday oʻzgartirish kerak? 
715.
Qaysi holda elektromotor chulgʻami undan tok oʻtishi natijasi kuchliroq 
qizadi: motor salt ishlaganidami yoki biror ish bajarayotganidami? 
Tarmoqdagi kuchlanish oʻzgarmas deb hisoblang. 
716.
Elektrodvigatel 
U=120 V
kuchlanishli oʻzgarmas tok tarmogʻiga ulandi. 
Dvigatel chulgʻamining qarshiligi 
R=12 Om
. Bu dvigatel qanday eng katta 
N
max
quvvat berishi mumkin? Tok kuchining qanday 
I
0
qiymatida bu quvvatga 
erishadi? Tarmoqdagi kuchlanish oʻzgarmas deb hisoblang. 
717.
Magnit maydon vertikal simmetrik oʻqqa (
z
oʻqi) ega. Magnit induksiya 
vektorining bu oʻqdagi proyeksiyasi 
0
0
1
z
z
B
B
h








. Juda katta balandlikdan 
d
diametrli va 
R
elektr qarshilikka ega mis halqa erkin tushmoqda; halqa 
tekisligi har doim gorizontal, markazi esa 
z
oʻqida harakatlanadi. Agar 
halqaning massasi 
m
boʻlsa, uning tushish davomida qaror topgan tezligini 
aniqlang.