222
kattalik
∆
U
2,3
muvozanatlovchi ko‘prikning a va b uchlaridagi
potensiallar ayirmasi
U
ab
bilan taqqoslanadi. Agar U
ab
≠
∆
U
2,3
bo‘lsa, u holda elektron kuchaytirgich EK
ning kirishiga muvozanatning buzilish signali
∆
U
x
=
∆
U
ab
—
∆
U
2,3
kiradi.
Muvozanat
vaqtida Uab =
∆
U
2,3
bo‘ladi, bu erda, elektrodlar 2 va 3 zanjirida tok bo‘lmaydi.
O‘lchashdagi
harorat
xatoliklarini
avtomatik
kompensasiyalashni
muvozanatlovchi ko‘prikning elkalaridan biriga ulangan metall qarshilik termometri
R
t
bajaradi. Nazorat qilinayotgan eritmaning harorati o‘zgarganida, R
t
qarshilik ham
o‘zgaradi, buning natijasida potensiallar ayirmasi U
ab
ham o‘zgaradi. R
t
o‘zgargandagi orttirma
∆
U
ab
(
∆
t) nazorat kilinayotgan eritmaning harorati o‘zgarishi
∆
t tufayli hosil bo‘lgan orttirma
∆
U
2,3
(
∆
t) ga kattaligi
jihatidan teng va ishorasi
jihatidan qarama-qarshi bo‘lishi kerak. Bu tenglikka kompensasiyalovchi ko‘prikning
parametrlarini (R
1
, R
2
, R
3
rezistorlarning qarshiliklarini) hamda kuchlanish U
2
ni
tanlash yo‘li bilan erishiladi.
Eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi haroratga juda bog‘liq. Eritma harorati
1°S ga ortsa, uning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 1,5—2% ga oshadi.
Eritmalarning harorati amalda juda keng chegaralarda o‘zgaradi,
shuning uchun
konduktometrik konsentratomerlar harorat o‘zgarishining o‘lchash natijalariga ta’sir
qilishini bartaraf qiluvchi avtomatik kompensatorlarga ega bo‘lishi kerak. Sanoatda
avtomatik harorat kompensatorlari eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, suyuqlikli
kompensatorlar ularning turlaridan biridir.
Suyuqlikli kompensator parametrlari o‘lchash yacheykasining parametrlariga
o‘xshash elektrod datchikdan iboratdir. Kompensator elektr o‘tkazuvchanlik harorat
koeffisienti nazorat qilinayotgan suyuqlikning harorat koeffisientiga taxminan teng
bo‘lgan etalon suyuqlik bilan to‘ldiriladi. Kompensator nazorat qilinayotgan
suyuqlikka konsentratomerning o‘lchash yacheykasi bilan birgalikda kiritiladi.
Kompensator ko‘prikli o‘lchash sxemasining elkasiga ulanadi. Etalov va nazorat
qilinayotgan suyuqlikning haroratlari bir xil bo‘lganligi va harorat koeffisientlari bir-
biriga yaqin bo‘lganligi sababli haroratlar o‘zgarganida, o‘lchash
yacheykasi
qarshiligining o‘zgarishini suyuqlikli kompensatorning qarshiligining o‘zgartirish
yo‘li bilan to‘la kompensasiyalash mumkin.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
223
Sulfat kislota konsentratomeri KSO-u (6.20-rasm) eritmadagi sulfat kislota
konsentrasiyasini nazorat qilish, qayd etish va rostlash uchun mo‘ljallangan.
Konsentratomer elektrodli datchik 1 va ikkilamchi asbob 2 KSMZ dan iborat.
Konsentratomerning datchigi idishdan iborat bo‘lib, uning ichiga teshiklar bilan
yonma-yon qilib past tomoni ochiq stakan o‘rnatilgan hamda o‘lchash va taqqoslash
yacheykalari joylashtirilgan. O‘lchash yacheykasi ikkita o‘lchash elektrodidan
iborat
bo‘lib, ularning har qaysisi elektrod kavsharlangan ochiq shisha naychadan iborat.
Taqqoslash yacheykasi haroratni avtomatik tarzda kompensasiyalash uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, shisha naychaga kavsharlangan elektrodlardan iboratdir,
naychalarga sulfat kislota to‘ldirilgan bo‘ladi, uning konsentrasiyasi esa asbob
shkalasidagi o‘rta belgiga mos keladi.
Elektr o‘tkazuvchanlik muvozanatdagi ko‘prik sxemasi bo‘yicha o‘lchanadi,
o‘lchaydigan R
x
va takqoslaydigan R
t
elektrod yacheykalari ko‘prikning
ikki elkasi
bo‘lib xizmat qiladi. Ko‘prik sxemasining qolgan ikki elkasini o‘zgarmas rezistorlar
R
4
, R
5
, R
6
, R
7
va shuntlovchi rezistorlari R
2
hamda R
3
va reoxord R
1
tashkil qiladi.
Ko‘prik sanoat chastotasidagi o‘zgaruvchan tok bilan ta’minlanadi. O‘lchash
sxemasidagi tok kuchi o‘zgaruvchan tok manbaiga parallel qilib ko‘prikning
ta’minlash diagonaliga ulangan rezistor R
8
ni siljitish yo‘li bilan rostlanadi.
6.20-
расм
Do'stlaringiz bilan baham: