227
o‘lchash yo‘li bilan ionlar konsentrasiyasining aniqlashga asoslangan. Bu erda,
konsentrasiyani bevosita potensiallari farqini o‘lchash bilan aniqlash mumkin.
Texnologik jarayonlarda eritma konsentrasiyasi, ko‘pincha, rN ning qiymati
bo‘yicha o‘lchanadi: agar rN<7 bo‘lsa, kislotali; rN = 7 bo‘lsa, neytral; rN>7 bo‘lsa,
ishqorli eritma bo‘ladi.
Avtomatik asboblarda rN ni o‘lchash uchun elektr usuldan foydalaniladi. U
tekshirilayotgan
eritmaga botirilgan, shishadan tayyorlangan o‘lchash elektrodining
eritma rN qiymatiga ko‘ra elektrod eritma chegarasida potensiallar farqini
o‘zgartirishiga asoslangan. Biroq, faqat bitta elektrod va eritma o‘rtasidagi
potensiallar farqini o‘lchab bo‘lmaydi, chunki o‘lchash
asosi ulanganida asbobni
eritmaga ulaydigan o‘tkazgich bilan eritma orasida ham potensiallar farqi hosil
bo‘lib, u ham eritmadagi vodorod ionlari konsentrasiyasiga bog‘liq bo‘ladi. SHu
sababli elektrod potensiallarini o‘lchashda o‘lchash elektrodi bilan bir qatorda
yordamchi
elektroddan ham foydalaniladi, uning potensiali o‘zgarmas bo‘lib,
eritmaning hossalariga bog‘liq bo‘lmaydi. YOrdamchi elektrod sifatida kalomel yoki
kumush xlorid qoplangan elektrodlar ishlatiladi.
Har ikki elektrod galvanik element hosil qiladi. Suvli eritmalarga tatbiq
etiladigan Nernst tenglamasiga ko‘ra bunday galvanik elementining EYUK i, agar
yordamchi elektrodning potensiali nolga teng bo‘lsa, quyidagi ifodadan aniqlanadi:
E =-2,3 (RT/F)
∙
rN, (6.18)
bu erda R — universal gaz doimiysi; T — eritmaning mutloq harorati,
0
K; G‘ -
Faradey soni.
(6.18) tenglama shuni ko‘rsatadiki, shisha elektrodning
EYUK eritmaning rN
miqdoriga va uning haroratiga bog‘liq ekan. Eritmaning harorati o‘zgarmas
bo‘lganida, shisha elektrodning EYUK faqat eritmaning rN miqdori funksiyasidan
iborat bo‘ladi. Bu tenglamaga R, T va G‘ ning son qiymatlarini qo‘yib, 20°S
uchun
shisha elektrodning potensiali qiymatini (V hisobida) topamiz.
E = -0,0581
∙
rN. (6.19)
6.23-rasmda tekshirilayotgan eritma 10 ga tushirilgan shisha 1 va kalomel
elektrodlar 7 dan foydalanilgan holda eritmaning rN miqdorini o‘lchash sxemasi
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
228
ko‘rsatilgan. Ulardan hosil bo‘lgan potensiallar farqi
eritmaning rN miqdoriga
mutanosib bo‘lib, potensiometr 4 bilan o‘lchanadi. SHisha elektrod shisha naychadan
iborat bo‘lib, uchi elektrod shishasidan yasalgan yupqa devorli (0,1—0,2 mm) ichi
kavak zoldir kavsharlab qo‘yilgan. Zoldirga rN miqdori ma’lum bo‘lgan eritma 3
to‘ldirilgan bo‘lib, eritmaga esa kumush xlorid qoplangan kontaktli yordamchi
elektrod 2 botirilgan, u zoldirning ichki sirtida potensiallar farqini olish uchun xizmat
qiladi. SHisha elektrodlarning xususiyati shundan iboratki,
ularning ichki elektr
qarshiligi juda katta bo‘lib, 20°S da 100—200 mOm ga etadi.
Kalomel elektrod 7 dielektrikdan tayyorlangan, ichiga kimyoviy toza simob 5
to‘ldirilgan bo‘ladi. Uning ustida yomon eriydigan kalomel pastasining qatlami 6,
to‘yintirilgan kaliy xlorid eritmasi 8 joylashtirilgan. Elektr kontakt hosil qilish uchun
kam o‘tkazadigan to‘siq 9 o‘rnatilgan bo‘lib, u orqali kaliy xlorid asta-sekin sizib
o‘tadi va bu bilan tekshirilayotgan eritmadan yordamchi elektrodga chet ionlar o‘tib
qolishining oldini oladi.
SHunday qilib, shisha va kalomel elektrodlardan iborat rN-
metrning elektr zanjiri ketma-ket ulangan elementlar qatoridan tashkil topgan bo‘lib,
ularning potensiali o‘lchash asbobi qayd etadigan yig‘indi EYUK ni beradi:
6.23-
расм
.
7>
Do'stlaringiz bilan baham: