229
E
Σ
=E
1
+E
2
+E
3
+E
x
, (6.20)
bu erda E
1
— kumush xlorid qoplangan kontaktli elektrod bilan xlorid kislota orasidagi potensialning keskin
o‘zgarishi; E
2
— xlorid kislota eritmasi bilan shisha elektrod zoldirsi ichki yuzasi o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi;
E
3
—simob bilan kalomel o‘rtasidagi yordamchi elektroddagi potensialning o‘zgarishi; E
x
— shisha elektrod zoldirsi
tashqi sirti bilan tekshirilayotgan eritma o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi.
E
1
, E
2
va E
3
kattaliklar nazorat qilinayotgan eritmaning tarkibiga bog‘liq
bo‘lmaydi va faqat haroratga qarab o‘zgaradi. SHisha elektrod zoldirsining tashqi
yuzasida .hosil bo‘ladigan elektr yurituvchi kuch E
x
eritmaning rN miqdori va
temperatirasi bilan aniqlanadi hamda (6.18) tenglama bilan hisoblanishi mumkin.
Binobarin, rN-metr elektr zanjirining yig‘indi EYUK ma’lum
harorat uchun
tekshirilayotgan eritmadagi vodorod ionlari aktivligining
funksiyasidan
iboratdir.
Bu
EYUK
ni
o‘lchab
tekshirilayotgan eritma uchun rN kattalikni topish
mumkin.
Nazorat
qilinayotgan
eritmaning
harorati
o‘zgarganida shisha elektrodning elektrod potensiali
o‘zgaradi.
Buning
natijasida
eritmaning
turli
haroratlaridagi aynan bir
xil kattalikdagi rN larga
elektrod tizimining turli qiymatlari mos keladi.
6.24-rasmda elektrod tizimi EYUK ning nazorat
qilinayotgan eritmaning turli haroratlaridagi rN lariga
bog‘liqlik xarakteri ko‘rsatilgan. Eritmaning harorati
ortishi bilan tizim tavsifining tikligi oshadi. Izopotensial
nuqta deb ataladigan A nuqtada to‘g‘ri
chiziqlar kesishadi va demak, elektrod
tizimining EYUK eritmaning haroratiga bog‘liq bo‘lmaydi. Bu nuktada eritma
haroratining shisha elektrod ichki va tashqi potensiallariga ta’siri o‘zaro
kompensasiyalangan. Izopotensial nuqtaning E
i
va rN
p
bilan
belgilangan
koordinatalari elektrod tizimining eng muhim tavsiflari hisoblanadi, ularga rN-
metrning harorat kompensasiyasi sxemasini hisoblashda amal qilinadi.
Sanoat rN- metrlarida o‘lchash elektrodi va yordamchi elektrod bitta korpusda
joylashtiriladi va sig‘imlarda o‘rnatiladigan, botirib qo‘yiladigan datchiklar tarzida
6.24 –
расм
.
Электрод
тизимининг
температурага
бо
ғ
лиқлиги
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
230
yoki quvurlarda o‘rnatiladigan, oqar suvda turadigan datchik tarzida tayyorlanadi. rN
zanjirning EYUKini o‘lchashda odatda kirish qarshiligi katta bo‘lgan
avtomatik
potensiometrlardan foydalaniladi, ularning shkalasi rN birliklarida darajalanadi.
Tekshirilayotgan eritmalarning harorati keng chegaralarda o‘zgarib turganida
o‘lchash
tizimida
eritma
haroratlarining
o‘zgarib
turishini
avtomatik
kompensasiyalovchi qurilma bo‘lishi kerak.
Asbobsozlik sanoatida ishlab chiqariladigan rN- metrlarning eng ko‘p
tarqalgan turlariga rN-201 va rN-261 xillari kiradi. Ularning o‘lchash o‘zgartkichlari
o‘zgarmas kuchlanish bo‘yicha 0—50 mV va tok bo‘yicha 0—5 mA chiqish
signallariga ega bo‘ladi. Bu esa ularning avtomatik potensiometrlar, nazorat qilish va
rostlash qurilmalari bilan birgalikda ishlashga imkon beradi.
RN- metrning komplekti rN-201 eritmalarida
vodorod ionlari aktivligini
o‘lchash, qayd etish hamda rostlash uchun mo‘ljallangan. rN-metrga oqar suvda
turadigan datchik — sezgir element DM-5M shisha va kumush xlorid qoplangan
elektrodlar bilan, yuqori chastotali sanoat o‘zgartkichli P-201 va o‘ziyozar
potensiometr KSP-2 kiradi.
Sanoat o‘zgartkichi P-201 rN larni o‘lchashda qo‘llaniladigan elektrod
tizimlarining
sezgir
elementlari
EYUK
ni
unifikasiyalangan
o‘xshash
elektr
signallariga
o‘zgartirish
uchun
mo‘ljallangan.
O‘zgartkich
ko‘rsatuvchi asbob Ml730 A (yoki M325)
bilan
jihozlangan. O‘zgartkich chiqish toki bo‘yicha manfiy
teskari aloqa bilan qamrab olingan o‘zgarmas tok
kuchaytirgichidan
iborat,
bu
esa
katta
chiqish
qarshiliklari olishga imkon beradi. P-201 o‘zgartkichi
bilan elektrod tizimining EYUK ini o‘lchash sxemasi
6.25-rasmda
ko‘rsatilgan.
Elektrod
tizimining
o‘lchanadigan EYUK E
x
teskari ishorali U
chik
kuchlanish
bilan taqqoslanadn. Bu kuchlanish rezistor R dan kuchaytirgichning chiqish toki I
chik
6.25 –
расм
Do'stlaringiz bilan baham: 
