Umumiy astronomiya

Fotometrik qo‘shaloq yulduzlar. Fotometrik qo‘shaloqlarda umumiy yorqinlikning davriy o‘zgarishlari sistemadagi komponentalarining harakatlari tufayli kelib chiqadi. Odatda fotometrik juftliklar biri birini to‘sib o‘tadilar, bunda yorqinlikning o‘zgarishlari nafaqat tutilishlari tufayli, balki yaqin joylashgan komponentalari sirtlari ko‘tarilish-pasayish effektlari sababli shakllarining ellipsoidal ko‘rinishga egaligidan ham sodir etiladi. Bunday sistemalarda komponentalarning biri yoki ikkalasi ham ko‘tarilish-pasayish tufayli ellipsoidal shaklga kirgan bo‘ladi.

6.16 rasm. Algol, Liraning β va Katta Ayiqning W turidagi qo‘shaloq sistemalarning ravshanlik egri chiziqlari ko‘rinishlari. Taqqoslash uchun Quyoshning o‘lchami berilgan.

Orbitaning turli joylarida shakli buzilgan komponenta sirtining proeksiyalanadigan yuzasi o‘zgarib turadi. Sirtidagi harorati ham ko‘tarilgan do‘ngliklar qismida pastroq bo‘ladi. Ushbu faktorlar birgalikda yorqinliklarining kichik o‘zgarishlarini keltirib chiqaradi.

To‘siluvchan qo‘shaloqlarda orbita qiyaligi 90° ga yaqin bo‘lishi lozim. Faqat bunday spektroskopik juftliklarda qiyalik ma’lum bo‘lishi tufayli massalari aniqlanishi mumkin.

Tutuluvchan o‘zgaruvchan yulduzlarda yulduziy kattaliklari o‘zgarishi vaqt funksiyasi sifatida taqdim etilishi yorqinlik egri chizig‘i deb nomlanadi. Yorqinlikning egri chizig‘ining shakliga ko‘ra bunday yulduzlar uchta asosiy turga bo‘linadi, bular: Algol, Liraning β yulduzi va Katta Ayiqning W yulduzidir (9.6 rasm).