Umumiy astronomiya

Kislorod yonishi. Yanada yuqoriroq haroratlarda reaksiyaga kislorod kirishadi:

¹⁶O + ¹⁶O → ³²S + γ

→ ³¹P + ¹H

→ ²⁸Si + ⁴He

→ ³¹S + n

→ ²⁴Mg + 2 ⁴He .

Kremniy yonishi. Kremniy yonishidagi bir necha qadamdan so‘ng nikel va temir hosil bo‘ladi. Butun jarayon quyidagicha ifodalanishi mumkin:

²⁸Si + ²⁸Si → ⁵⁶Ni + γ ,

⁵⁶Ni → ⁵⁶Fe + 2 e⁺ + 2 ν_e .

Harorat 10⁹ K dan yuqori bo‘lganda, fotonlarning energiyasi ayrim yadrolarni yo‘q qilishga etarli katta bo‘ladi. Bunday reaksiyalar fotoyadroviy reaksiyalar yoki fotodissotsiatsiyalar deb nomlanadi.

Temirdan og‘irroq elementlarni hosil qilish uchun energiya etkazib berilishini talab etadi, shuning uchun bunday elementlar termoyadroviy reaksiyalarda hosil bo‘lmaydi. Temirdan og‘irroq elementlar yulduzli evolyusiyaning keskin va shiddatli bosqichlari davomida neytronlarni qamrab olishlaridagina paydo bo‘lishi mumkin.

Yuqorida berilgan reaksiyalarning tezliklarini laboratoriya tajribalari yordamida yoki nazariy hisob-kitoblardan aniqlash mumkin. Buni bilgan holda zichlik, harorat va kimyoviy tarkibiga bog‘langan hamda massa va vaqt birligida qancha energiya ajralib chiqishini topish imkoni topiladi:

ε = ε(T, ρ, X, Y, Z) . (6.42)

Amalda og‘ir yadrolarining nafaqat umumiy soni Z, balki nisbiy miqdori ham ma’lum bo‘lishi lozim.

23-Ma’ruza. To'siluvchan o'zgaruvchan yulduzlar. Spektral qo'shaloq yulduzlar. Eruptiv o'zgaruvchanlar. Pulsarlar – neytron yulduzlar. Qora o'ralar.