Umum va tib psix p65

Xotira. 
Narsa va hodisalar hamda ular xossalari, sezgi va 
idrok orqali hosil bo‘lgan obrazlar nom-nishonsiz yo‘qolib 
ketmaydi, ular miyamizga o‘rnashib, saqlanib qoladi va qulay 
sharoit b o ‘lganda yana esimizga tushadi.
Odam har qanday idrok etilgan narsani, har qanday 
kechinmani, har qanday ta’sirotni bu voqealarning izlari ko‘ri- 
nishida qisqa yoki uzoq vaqtgacha xotirasida saqlab qolishi 
mumkin. Biz so‘zlar va so‘zlar yig‘indilarini, shuningdek, 
tasavvurlarimizni eslab va xotiramizda saqlab qolamiz. So‘z 
va timsol (obraz) xotiraning asosiy turlari hisoblanadi. Xoti- 
raning uch funksiyasi mavjud: 
eslab qolish, materialni saqlash
va 
uni yodga tushirish
yoki 
reproduksiya.
Sezgi a’zolari yoki, aniqrog‘i, analizatorlar odamga tashqi 
olamni va uning 
o ‘z
organizmi holatini ifodalaydigan turli- 
tum an sezgilarni aks ettiradi. Shunday qilib, olamni bilish 
sezgilar va idrok etishdan boshlanadi.
Ilgari idrok etilgan narsalarning ongimizda joylanishi 
tasavvur, 
deb ataladi.
Xayol. Narsa va hodisalarning idrok orqali miyamizda 
hosil bo‘ladigan obrazlardan tashqari, o ‘zimiz bevosita idrok 
etmagan narsalar haqidagi tasavvurlar ham miyamizdan katta 
joy oladi. Masalan, Marsdagi hayot to‘g‘risidagi tasavvurlar.
Tafakkur. 
Idrok va tasavvurlarimizda aks etadigan narsa 
tafakkurda taqqoslanadi, tahlil qilinadi va umumlashtiriladi. 
Tafakkur — voqelikning umumlashtirilgan, bevosita va eng 
to ‘liq hamda eng aniq yig‘indisidir.
N utq 
— fikrlarimizning til vositasida shakllanishi va 
ifodalanishi. Kishilar til vositasida o‘zaro muloqotda bo‘ladilar.
Diqqat—ongimizni o ‘zimiz idrok etayotgan, tasavvur 
qilayotgan, fikr yuritayotgan va aytayotgan narsamizga qara- 
tish, bir nuqtaga jamlash demakdir.
Psixik faoliyatning muayyan yo‘nalishda bo‘lishi, odam 
ongining narsalar va hodisalarni saralab idrok etishga qara- 
tilganligi diqqat, deb ataladi. Diqqatning fiziologik negizi bosh 
miya po‘stlog‘ining muayyan sohalarida optimal qo‘zg‘aluvchan
15

---

o‘choqlarda qo‘zg‘alishning to‘planishidir, bu vaqtda po‘stloq- 
ning boshqa sohalari tormozlanish holatida bo‘ladi.
Diqqat ixtiyoriy va beixtiyor turlarga bo‘linadi. Agar ong 
yo‘nalishi va bir joyga jamlanmaganligini odamning irodasi 
taqozo qilmaganda beixtiyor diqqat to‘g‘risida fikr yuritiladi. 
Bunday diqqat yuzaga kelishida odamning odatlari, qo‘zg‘a- 
tuvchining organizm ichki holatiga mos kelishi, muttasil bir 
narsani kutish va h.k.lar muhim o‘rin tutadi. Beixtiyor diqqat 
negizida, albatta, mo‘ljal olish refleksi yotadi, u yangidan paydo 
bo‘lgan qo‘zg‘atuvchiga javob berishga hamisha tayyor bo‘lib 
turadi.
I I bob.
TIBBIY PSIXOLOGIYANING 
AMALIY AHAMIYATI
Psixologiya tibbiyot bilan qadimdan chambarchas bog‘la- 
nib keladi. Kasalliklar orasida psixik kasalliklar guruhi ham 
bo‘ladi. Bunday kasalliklarni ham, asosan, psixologik vosi- 
talar bilan davolashga to ‘g‘ri keladi. O‘rta tibbiyot xodimi, 
shifokor bemorning ruhiy holatiga to ‘g‘ri baho berish uchun, 
avvalo, odamning normal psixologiyasini bilishi kerak. Barcha 
tibbiyot xodimlari, shu jumladan, o ‘rta tibbiyot xodimlari 
ham bemorga ruhiy ta’sir ko‘rsatish vositalarini: ishontirish, 
maslahat berish va u bilan muomala qilish yo‘llarini puxta 
bilishlari kerak.
Tibbiy psixologiya
eng yosh, rivojlanib kelayotgan fanlardan 
biri hisoblanadi. Hozirgi kunga kelib tibbiy psixologiya juda 
ko‘p qimmatli ilmiy m a’lumotlar to ‘pladi. Bu to ‘plangan 
m a’lumotlar somatogen va psixogen kasalliklarning oldini 
olish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun tibbiyot 
xodimlarining ruhiy holatlarini o ‘rganish, sog‘lom muhitli 
jamoani tashkil qilish asosida tibbiy xizmatni yaxshilash kabi 
masalalar yechimini topishga ancha ko‘maklashmoqda. Tib- 
biy psixologiya tibbiyotning barcha sohalari va bosqichlari 
uchun amaliy ahamiyatga egadir. Chunki bemorning ruhiy 
jihatdan tetikligini ta’minlamasdan turib, uni samarali da­
volashga erishib bo‘lmaydi.
16

---

Tibbiy psixologiya bemor psixikasini chuqurroq o ‘rganish 
maqsadida kuzatish, eksperiment, suhbat, tarjimayi holini 
o‘rganish usullari bilan bir qatorda bir qancha test tizimlaridan 
foydalanadi.