|
TIBBIYOT DEONTOLOGIYASI TAMOYILLARI
SHAKLLANISHINING QISQACHA TARIXI
Tibbiyot deontologiyasi (yunon.
deontos
— zarur, lozim
bo‘lgan narsa va
logos
— ta’limot) tibbiyot xodimlarining
kasbiy xulq-atvori haqidagi fandir.
Deontologiya Osiyo davlatlarida VI—IV asrlardayoq tarkib
topgan. IV asrlardan boshlab O ‘rta Osiyo hududida zardush-
tiylik ta’limoti kuchayadi. Uning qonun-qoidalari «Avesto»
kitobida o ‘z ifodasini topgan. Bu kitobda xususan, axloqiy
tarbiya, bola tarbiyasiga doir qarashlar ham bayon etilgan.
Shuningdek, uning ta’limoti uch ifodada:
Humata
— yaxshilik
timsoli,
Nuhta
— to ‘g‘ri so‘z,
Xvarshita
— yaxshi xulqlarda
mujassamlashgan.
161
Mustaqil O ‘zbekistonimizda deontologiyaning shaklla-
nishiga buyuk allomalarimiz Muso al-Xorazmiy, Ahmad al-
Farg‘oniy, Ismoil al-Buxoriy, At-Termiziy, Abu Nasr Forobiy,
Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Ismoil Jurjoniy,
Burhonuddin al-M arg‘inoniy, M ahmud az-Zamaxshariy,
Mahmud Qoshg‘ariy va boshqa buyuk olimlarimiz o‘zlarining
yaratgan nodir asarlari bilan katta ta’sir ko‘rsatishdi. Ayniqsa,
Abu Ali ibn Sino tibbiyot sohasidagi o ‘lmas asarlari bilan
O‘rta Osiyoda tibbiyotning yuksalishiga o ‘zining bebaho
hissasini qo‘shgan.
Abu Ali ibn Sino yaxshilikka olib boruvchi axloq qoi-
dalarini rivojlantirishga yordam beruvchi tadbirlar orqali
tarbiyani izchil amalga oshirish mumkinligini alohida qayd
etadi. Abu Ali ibn Sinoning ta ’kidlashicha, «Eng muhim
axloqiy boylik adolatdir». Axloqiy tushunchalar aqlga, bilimga
asoslanishi lozim. Lekin inson qanchalik bilimdon va olim
bo‘lmasin axloqiy tamoyillarga tayanmasa, u odobsizlik va
yomonlikka yo‘l qo‘yadi. Ibn Sino o‘zining «Qush tili» asarida
ikkiyuzlamachilik, yolg‘onchilik, xoinlik kabi illatlarni
qoralaydi. Inson ustidan har qanday zo‘ravonlikni qoralaydi.
Ibn Sinoning yozishicha, insonning eng yaxshi fazilatlaridan
biri o ‘zining yomon axloqiy illatlarini anglab, ularni yo‘qo-
tishga intilishidir. Uning yaxshi xislatlari ichida boshqalarga
e’tibor va g‘amxo‘rlik bilan munosabatda bo‘lish alohida
o‘rin tutadi. Kimki, o‘z axloqini tarbiyalash uchun o ‘z oldiga
qo‘ygan vazifasini bajarib, o ‘z xulqini tuzatishga intilsa, unga
hech narsa qo‘rqinchli emas. Kimki, o ‘z xatosini tuzata
olsagina, u boshqalarning tarbiyasi haqida g‘amxo‘rlik qila
olishi mumkin.
Tibbiyot deontologiyasining asosiy vazifalari quyidagilar-
dan iborat:
• tibbiyot xodimlari xulq-atvorining davolash samarador-
ligini imkoni boricha oshirishga qaratilgan tamoyillarini
o‘rganish;
• tibbiy xizmatdagi noqulay omillarga, hamshira va shi
fokor faoliyatidagi ziddiyatlarga, patologik ko‘rinishlarga
barham berish;
162
• tibbiyot xodimlari bilan bemorlar o ‘rtasida o ‘rnatila-
digan o ‘zaro munosabatlar tizimini o ‘rganish;
• zamonaviy tibbiyot va bemor talabiga javob bermay-
digan tibbiyot xizmatining zararli omillarini tugatish.
Tibbiyot xodimi bemorlar bilan, o ‘z kasbdoshlari bilan
muloqotda sabr-chidamli, samimiy xushmuomalada bo‘lishi,
kasbdoshlariga mehribon bo‘lishi lozim.
Haqiqatan ham tibbiyot xodimi har kuni ertalabdan kech-
gacha qancha-qancha bemorlar, xodimlar bilan muomalada
bo‘ladi. Uning kayfiyati va ish qobiliyati ana shu muomalaga
bog‘liq. Demak, deontologiya tamoyillari nafaqat tibbiyot
xodimlari, balki barcha kasbdagi kishilarga ham taalluqlidir,
chunki har qanday bemor tibbiyot xodimi bilan axloq-odob
doirasidagi harakatlarni, so‘zlarni ishlatishi lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy tibbiy muassasalar
paydo bo‘la boshladi. Bu muassasalar bemorlarga pulli xizmat
ko‘rsatadi. Xususiy tibbiy muassasalarda xizmat qiladigan
tibbiyot xodimlari faoliyatida deontologiya masalasi, ayniqsa,
dolzarb hisoblanadi. Chunki ularga birlamchi murojaat qilgan
kishi ushbu dargoh, unda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar
to ‘g‘risida o ‘z fikr-mulohazalarini, baholarini berishadi.
Shuning uchun ham ularning faoliyatida xushmuomalalik
m uhim o ‘rin egallaydi. Xushmuomala — ichki madaniyat-
ning ifodalanish shakli, odamlar bilan muomala qilish shak-
lidir. Uning negizini kishining o ‘z qadr-qimm atini bilishi
va boshqalarni hurmat qilish hissi tashkil etadi. Xushmuo
mala boshqa odamlar bilan munosabatda va og‘ir-vazmin
bo‘lishda, o ‘z izzat-nafsini tiya bilishda, boshqalarning mayl
va istaklariga qarshi chiqmaslik, balki hurmat bilan qarashda
ifodalanadi.
Odob
— xulq-atvorning shartli ravishda qabul qilingan
qoidasi b o ‘lib, u odamning jam oat orasida o ‘zini tuta
bilishidan dalolat beradi. Bularga ongli ravishda amal qilgan
odam boshqalarni hurmat qila oladi. Ularning istak-xohishini
tushuna oladi. Odob — xulq-atvor borasidagi m e’yorni his
qilish demakdir. Bu xulq-atvor me’yori kishilar bilan muno-
163
sabatda ziyrak, ehtiyotkor va e’tiborli bo‘lishga, faqat o‘z
nuqtayi nazaridangina ish ko‘rib qolmay, balki boshqa odam-
larning fikrini hisobga olib ish ko‘rishga asoslanadi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
