Ulug`bekning bolalik va yoshlik yillari Mirzo Ulug`bek davridagi tarixiy jarayonlar Mamlakat obodonchiligi yo`lida

Mirzo Ulug`bek davridagi tarixiy jarayonlar.

       1404 yili Temur  Ulug`bekka sevimli va e'tiqod qo`ygan  nabirasi Muhammad Sultonning qizi O`ga begimni olib beradi va sovg`a tariqasidaToshkent, Sayram, Ashpara va butun Mo`g`ulistonni xadya qilib beradi.

         Temur vafotidan so`ng (1405 yili) Temuriylar o`rtasida hokimiyat uchun kurash boshlanadi, siyosiy parokandalik kuchayadi. Bu  kurash  natijasida 1409 yili Xuroson va Movorounnahrda ikki mustaqil davlat yuzaga keldi. Markazi hirot shahri bo`lgan   Xurosonga  Shohrux, markazi Samarqand bo`lgan Movorounnahrga Uluhbek hukmdor bo`ldi.

          Ulug`bek bobosi singari harbiy yurishlar qilmadi. Uning harbiy yurishlari yaqinlashib kelayotgan xavf-xatarni bartaraf qilishga qaratilgan bo`lib, qisqa muddatli bo`lgan. Masalan, 1424 yil noyabrda Ulug`bek qo`shinlari Mo`g`ulistonda Ulug`bek ishonchini oqlamagan Shermuhammadxonga  qarshi katta yurish qilib, 1425 yil bahorida g`alaba qozondi. 1427 yili quyi Sirdaryo havzasidagi hududlarni davo qilib chiqqan ko`chmanchi o`zbeklar qoni Baroqxonga  qarshi yurishda mag`lubiyatga uchradi. Shundan so`ng 20 yil mobaynida harbiy yurish qilmagan.

         1447 yili Shohruh vafot etgach, Ulug`bek Xurosonni Movorounnahr bilan birlashtirib, kuchli davlat tuzishga harakat qildi, lekin qattiq qarshilikka duch keldi. 1448 yil bahorida hirot yaqinidagi Tarnob degan joyda Ulug`bek bilan jiyani Alovuddavlat o`rtasida Shohruh toju taxti uchun katta jang bo`lib o`tadi, qo`shinning chap tomonida Ulug`bekning katta o`g`li Abdulatif, o`ng tomonida kichik o`g`li Abdulaziz qo`mondonlik qildi. Jang Ulug`bek g`alabasi bilan tugadi, lekin g`alabanoma Abdulatif nomidan emas, faqat Abdulaziz nomidan e'lon qilindi. Bundan tashqari Abdullatifning hirotdagi Ixtiyoriddin qal'asidagi mol-mulkini davlat mulkiga o`tkazilishi o`g`ilning otaga nisbatan dushmanligini yanada oshirdi.

Ulug`bek hirotda Abdullatifni qoldirib, o`zi Samarqandga ketdi.Ulug`bek qolgan umrmni  o`z observatoriyasida ilmiy ishlar olib borish uchun bag`ishlashga qaror qiladi. Lekin dushmanlar bunga yo`l qo`ymaydilar. Unga Makkaga borib xaj qilib, gunohlaridan pok bo`lib qaytishni taklif etadilar.

          O`g`ilning otaga dushmanligidan Ulug`bekning raqiblari mohirona foydalanadilar.  1449 yil kuzida Abdulatifning ko`rsatmasi va ruhoniylarning fatvosi bilan tunda xaj  qilish uchun Makkaga junab ketgan Ulug`bekning ketidan quvib , uni Samarqand yaqinida xoinlarcha o`ldiradilar.

         Shunday qilib, astronomiya va matematika fanlari sohasida mashhur asarlar yaratgan, o`rta asrda eng katta observatoriya qurib, Sharq astronomiya maktabini vujudga keltirgan, o`ziga zamondosh bo`lgan eng yaxshi olimlarni atrofiga to`plab, ularning ilmiy ish olib borishlariga katta imkoniyatlar yaratib bergan va bunday olijanob xizmatlari tufayli  dunyo fani tarihida o`chmas nom qoldirgan ulug` olim ijodiy kuchlari qaynagan paytda,56 yoshida johil ruhoniy fitnachilar bilan o`z o`g`li tomonidan o`ldirilgan.  Uning jasadi Samarqandga dafn etilgan.