Улуғмуродов н. Х

6-rasm. 
Oqava suvlarni tozalash kompleksini avtomatlashtirish sxemasi. 
tindirish va gazlarni puflash, filtrlash, filtratni yakuniy neytrallash, cho‟kindini zichlashtirish va uni 
mehanik suvsizlantirish. 
Kislotali va ishqorli oqavalar tozalash maqsadida idishlar 1 va 2 ga alohida beriladi, u erda 
oqavalar tarkibi biroz tenglashadi.Aralashtirgich 3 da k islotali va ishqorli oqavalar o‟zaro 

---

235 
neytrallanadi hamda uglerod sulfidi va vodorod sulfidning asosiy qismi tindiriladi.Keyin oqavalar 
aralashtirgich 4 ga tushadi, u erda ohakli suv bilan ishlov beriladi. Aralashtirgichdan chiqishda rN= 9 – 
10 o‟zgarmas qiymatni saqlab turish zarur.Bunda suvda erigan rux sulfati kam eruvchan rux 
gidroksidiga o‟tadi.Hosil bo‟lgan cho‟kma tindirgich 5 ga tushadi.Bundan keyin rangsizlantirilgan suv 
rangsizlantirgich ( osvetlitel ) 6 da qo‟shimcha tozalanadi.Tozalangan suv yuqori darajada 
ishqoriylikka ega bo‟lgani uchun uni kanalizasiyaga tashlashdan oldin u kislotalanadi.Buning uchun 
uni aralashtirgich 7 ga yo‟llanadi, uning kirishiga sulfat kislota eritmasi uzatiladi. Aralashtirgich 7 ning 
doimiy qiymati saqlab turilishi kerak.Neytrallangan oqavalar 7 dan so‟ng kanalizasiyaga 
oqiziladi.Tindirgich 5 dagi 98 % li namlikka ega cho‟kma dekantator 8 da zichlanadi va namligi 96 % 
gacha pasaytirilgandan so‟ng barabanli vakuum-filtr 9 ga suvsizlantirish uchun uzatiladi.Vakuum – 
filtr 9 dan chiqqan suv resiver 10 dan o‟tib, rezervuar 11 ga tushadi va keyinchalik kontakt 
yoritkichlarni yuvishda foydalaniladi. 
Idishlar 1 va 2 dagi oqava suvlar sath balandligini sath datchiklari 19 va 20 nazorat qiladi, 
dekontator 8 dagi sathni esa datchik 21 nazorat qiladi., rezervuar ( idish) 11 dagi sathni 22 nazorat 
qiladi.Tindirgich 5 ga kirishdagi qayta ishlanadigan oqavalarning sarfini datchik 23 nazorat qiladi, 
kanalizasiyaga oqiziladigan oqavalar sarfini esa datchik 31 nazorat qiladi.Tindirgichning ishi loyqa 
datchigi 24 yordamida nazorat qilinadi.Resiver 10 dagi suyuqlik sathi dekantanni uzatish quvurida 
klapan 26 ni boshqaruvchi rostlagich 25 tomonidan rostlanadi.Aralashtirgich 3 va 4 lardagi rN 
kattalikni rostlagich 28 va 29 lar avtomatik rostlab, ular aralashtirgich 3 va 4 da ohakli eritmani 
dozalovchi dozator 17 va 18 larning yuritmalariga tasir ko‟rsatadi. 
Kislotali aralashtirgich 7 ga uzatish rostlagich pH 30 va rostlovchi klapan 27 yordamida 
rostlanadi. 
Zamonaviy tozalash inshoatlarida eng qiyin, mehnat talab texnologik operasiyalardan biri 
reagentlarni tayyorlashdir. Shuning uchun reagent bo‟g‟inlarni avtomatlashtirishga katta ahamiyat 
beriladi.Bazi toza eritmalarni masalan, nitrat kislota eritmasini tayyorlash bo‟g‟inlarida,texnologik sikl 
shu tarzda qurilganki, unda hizmat ko‟rsatuvchi hodimlarning bevosita ishtirokisiz amalga oshirish 
mumkin. 
Kislota eritmasini tayyorlash bo‟g‟inini avtomatlashtirishning prisipial sxemasi 7– rasmda 
ko‟rsatilgan.Konsentrlangan nitrat kislota zaxirasi ko‟rsatilgan.Konsentrlangan nitrat kislota zahirasi ( 
idish) 1 da saqlanadi. Eritma idishlari 2 va 3 mos ravishda nasoslar 4 va 5 bilan va bosim bochkalari 6 
va 7 bilan navbatma-navbat ishlaydi.Navbatdagi eritma baki 2 yoki 3 ag‟darilganda tegishli sath 
signalizatori 8 yoki 9 dan kelayotgan impuls bo‟yicha programmaviy buyruq berish bloki 10 
yordamida tegishli nasos ( 4 yoki 5) o‟chiriladi ( to‟xtatiladi), bosim quvuridagi klapan yopiladi, 
ikkinchi nasos ulanadi va eritmani ikkinchi bosimli bochkaga uzatish uchun uning klapani 
ochiladi.Ikkinchi eritma bakida bu vaqtga kelib, kislotaning eritmasi tayyorlangan bo‟ladi.Bir vaqtda 
bakka suv uzatish liniyasida klapan ochiladi. Yuqori sathga etganda suv berish to‟xtatiladi.Keyin 
birinchi bakka konsentrlangan kislotali uzatish klapani ochiladi.Quyilayotgan suv miqdori kislota 
klapanlarini boshqaruvchi programmaviy buyruq berish bloki 10 ning vaqt bo‟yicha sozlanishiga 
bog‟liq.Kislota klapani yopilgandan so‟ng birinchi nasos ishga tushiriladi va eritma 
aralashtiriladi.Aralashtirishning davomiyligini blok 10 belgtlaydi.Nasos to‟xtatilgandan so‟ng birinchi 
bak ishga tayyor bo‟ladi.Ikkinchi eritma baki ag‟darilgandan so‟ng shunga o‟xshash operasiyalar 
amalga oshiriladi.