Uglevodorodlarni gaz fazadagi termik reakksiyalarini nazariy asoslari

Benzin pirolizida hosil bo‘ladigan mahsulotlar

Mahsulotlar nomi	Miqdori (%mass.)
Etilen	22-32
Propilen	10-17
S4 – fraksiya	5-12
Arenlar	6-13

Gazoillarni pirolizida hosil bo‘ladigan maxsulotlar miqdori 9-jadvalda keltirilgan.

jadval
Gazoilni pirolizida hosil bo‘ladigan mahsulotlar

Mahsulotlar nomi	Miqdori (%mass.)
Etilen	16 – 23
Propilen	15
Suyuq mahsulotlar	50

Hozirda piroliz jarayoni uchun yanada og‘irroq bo‘lgan xom ashyoni ishlatish tendensiyasi kuzatilayapti.
Kokslash

Kokslash jarayonini maqsadi – neft koksi va keng fraksion tarkibli distillat olishdir.

Neft koksini olish uchun xom ashyo sifatida quyidagilar ishlatilishi mumkin: benzinsizlangan neft, birlamchi qayta ishlash qoldiqlari – mazutlar, yarim – gudronlar, gudronlar; ikkilamchi kelib chiqish mahsulotlari – kreking qoldiqlar, katalitik kreking og‘ir gazoillari, piroliz smolalari hamda tabiiy asfaltlar va moy ishlab chiqarish jarayoni qoldiqlari (asfaltlar, ekstraktlar).
Kokslashning sanoat jarayonlari 3 tipga bo‘linadi:
davriy;
yarim uzluksiz;
uzluksiz.
Kokslashni davriy usulining ko‘lami va texnik bejalishi – neftni qayta ishlash zamonaviy talablariga mos kelmay qoldi.
Kokslashning uzluksiz usuli esa xozircha tajriba – sanoat bosqichida turibdi.
Hozirda eng ko‘p tarqalgan yarim uzluksiz sanoat jarayoni – asta – sekin kokslash qurilmalarida amalga oshiriladi.
Neft qoldiqlarini asta – sekin kokslash 505 – 515⁰S haroratda, 0,2 – 0,3 MPa bosimda olib boriladi. Kokslash natijasida neft koksidan tashqari gaz, benzin, o‘rta va og‘ir koks distillatlari hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan mahsulotlarni miqdori va sifati xom ashyoni kimyoviy va fraksion tarkibiga va kokslash sharoitlariga bog‘liqdir.
Neftni birlamchi qayta ishlash qoldiqlaridan olingan koks miqdori 15 – 25% (mass.) ni, ikkilamchi mahsulotlardan olingani esa 30 – 35% (mass.) ni tashkil qiladi.
Koks bilan birgalikda ko‘p miqdorda qimmatli suyuq va gaz holidagi mahsulotlar hosil bo‘ladi. Ularning yig‘ma miqdori xom ashyoga nisbatan hisoblaganda 70% (mass.) ga yetadi.
Kokslash jarayonini eng katta effektivligi hosil bo‘layotgan hamma mahsulotlarni o‘z o‘rnida to‘la ishlatilganda kuzatiladi.
Uglevodorod tarkibi bo‘yicha asta – sekin kokslash gazlari termik kreking gazlarinikiga yaqin bo‘lib, neftkimyoviy sintez uchun xom ashyo bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Kokslash benzini quyi sifat (motor usuli bo‘yicha oktan soni 60-67, oltingugurt miqdori 1-2%) li bo‘lgani uchun uni ishlatishdan oldin tozalanishi va boshqa jarayonlarni o‘tashi lozim. Uni gidrotozalash va katalitik riformingga uchratish lozim. Kokslash benzini tarkibida to‘yinmagan uglevodorodlarning ko‘pligi (37-60%) – uni neftkimyo ishlab chiqarishlar (masalan, oksosintez) da o‘ta qadrli xom ashyo qilib qo‘yadi.
Kerosin – gazoil fraksiyasi gaz – turbina va motor yoqilg‘ilarini komponenti sifatida, katalitik kreking va qurum ishlab chiqarish xom ashyolari sifatida qo‘llaniladi.