Uglevodorodlarni gaz fazadagi termik reakksiyalarini nazariy asoslari

Kreking – benzin
Benzin quyi kimyoviy stabilligi va yuqori bo‘lmagan oktan soni (66 – 68 motor usuli bo‘yicha) bilan xarakterlanadi.
Kreking benzinini avtomobil benzini komponenti sifatida ishlatish uchun uni qo‘shimcha stabillash lozim.


Kerosin-gazoil fraksiyasi

Kerosin – gazoil fraksiyasi (200-350⁰S) flot mazutining qimmatli komponentidir. U gidrotozalangandan so‘ng dizel yoqilg‘isi komponenti sifatida ham qo‘llanilishi mumkin.

Termogazoil

Termogazoil texnik uglerod ishlab chiqarishda xom ashyodir.

Krekin – qoldiq

Kreking qoldiq (350⁰S dan yuqori fraksiya) qozon yoqilg‘isi sifatida ishlatiladi. U to‘g‘ridan – to‘g‘ri haydab olingan mazutga nisbatan yuqoriroq yonish issiqligiga va quyiroq qotish haroratsiga va qovushqoqlikka egaligi bilan xarakterlanadi.

Sanoatda piroliz

Uglevodorod xom ashyosini pirolizi jarayoni asosan quyi alkenlarni olishga bag‘ishlangan bo‘lib, jarayon 700-1000⁰S haroratda va atmosfera bosimiga yaqin bosimda olib boriladi.

Etilen olish uchun optimal xomashyo etandir. Etilenni miqdori ushbu jarayonda 80% (mass.) ga yetadi. Etilenning ko‘p miqdori propanni pirolizida 47% (mass.) va butanni pirolizida 45% (mass.) olinadi. Tarmoqlangan alkanlarning pirolizida ko‘proq propilen hosil bo‘ladi. Yuqori haroratda alken va metilatsetilenlar ham hosil bo‘ladi. Quyi alkenlarning miqdori sikloalkan va arenlarni pirolizida yuqori emas.
Etilen ishlab chiqarish sanoat sharoitlarida asosan individual birikmalar emas, balki neft fraksiyalari ishlatiladi. Etilen bilan birgalikda S₃-S₄ alkenlar, ko‘p miqdorda suyuq mahsulotlar ham hosil bo‘lib, tarkibida alkenlar, sikloalkenlar, S₅ va undan yuqori alkadienlar hamda S₆-S₈ arenlar va boshqa komponentlar hosil bo‘ladi.
Benzinlar pirolizida hosil bo‘ladigan mahsulotlar keng oraliqda o‘zgarib turishi 8-jadvalda ko‘rsatilgan (% mass.).
To‘g‘ridan – to‘g‘ri haydab olingan benzinni resurslari yetishmaganligi bois va narxlarni uzluksiz o‘sishi oqibatida piroliz xom ashyosi sifatida ko‘pchilik davlatlarda kerosin – gazoil fraksiyasi (170-380⁰S) qo‘llanilmoqda.

jadval