|
Бу оқим- Францияда импрессионизмдан сўнг, XIX аср охири ХХ аср бошларида пайдо бўлди. У санъат асарларида бадиий шаклларни маълум қонуниятлар асосида яратиш, фазовийлик, ҳажм, декоративлик, стилизацияга мутахассислар асосий эътиборини қаратди. Постимпрессионизмнинг етакчиларидан бўлган П. Сезанн дунѐнинг маълум қонуниятлар асосида тузилганлигини, унинг моддийлигини очишга ҳаракат қилган.
Ушбу йўналишнинг ўзига хос жиҳатлари П. Сезанн билан бир вақтда ижод қилган голландиялик рассом Ван Гогнинг эҳтиросли ижтимоий қарашларида, кескин шиддат, ҳаяжон билан уйғунлашувчи тасвирлаш техникасида ҳам ўз ифодасини топди.
У ўз орзу-ўйларини маиший ва афсонавий мавзулардаги сувратларида, кишилар ва табиатнинг яхлитлигини ифодаловчи асарларида тасвирлашга ҳаракат қилди. В.Гогнинг ижодий изланишлари символизм ва модерн услубларининг пайдо бўлишига асос бўлди.
Унинг янада тараққий этишига П.Гогеннинг М.Дени, П.Боннар каби шогирдлари катта ҳисса қўшдилар.
Постимпрессионизм оқимининг йирик вакилларидан яна бири А.Тулуз-Лотрек эди.
Унинг суврат ва график ишларида асосан актѐрлар, цирк усталар, ошхона ходимларининг ҳаѐти кучли ифодавий қудратга, композиция, расм, ранг, соялар ѐрдамида кинояли қилиб тасвирланарди.
Постимпрессионизм оқимига неоимпрессионизм (французча "ажратиш", "янги" маъносида) ва пуантилизм (французча "нуқта") ҳам киритилади. Бу оқимда Ж.Сѐра, П.Синяк, К.Писсарролар нуқта ѐки квадратлар ѐрдамида тасвирий шаклларни ифодалаганлар.
Пуантилизм
Бу оқимда ўзбек рассомларидан З.Исломшиков ҳам ижод қилади. Рассомнинг "Шоҳимардон" номли асари шу оқимга мансуб услубда яратилган (6-расм).
6-расм. З. Исломшиков. Шохимардон.
7. 7. Романтизм
Тасвирий санъатдаги энг кенг тарқалган оқимлардан биридир. У ХVIII аср охири XIX асрнинг биринчи ярмида Европа ва Америка маданиятида шаклланган ғоявий ва бадиий йўналишдир.
Бу йўналишнинг асосида маънавий-ижодий эркинлик, кучли эҳтирос ва шиддаткорликка талпиниш, миллий маданият ва халқ оғзаки ижодига мурожаат этиш, узоқ юртларга ва халқларга интилиш ғоялари ѐтади. У тасвирий санъатда ўзининг ниҳоятда ѐрқин ифодасини топди.
Романтизм мактаби Францияда шаклланган. Бироқ унинг кучли таъсирини рангтасвирчи рассомлардан Т.Жерико, Э.Делакруа, шунингдек, И.Репин, Ф.Рюд, К.Брюллов, И.Айвазовский кабиларнинг ижодида ҳам кўриш мумкин. Ушбу рассомларнинг асарларида ғалати, кутилмаган ўткир драматик ҳолатлар, хусусан, инқилобий курашлар, тарихий ўтмиш, қаҳрамонона афсоналар, Шарқнинг қизиқарли кўринишлари ва воқеалари ифодаланар эди. Француз романтиклари одатда ўз асарлари учун эҳтиросли, кучли характердаги яратилган энг машҳур асарлардан бири рассом К.Брюлловнинг "Помпейнинг сўнгги куни" суврати ҳисобланади. Ушбу асар 1827-1833 йиллар давомида яратилган. Унга қадимги Италиянинг Помпей шаҳрида ер силкиниши натижасида рўй берган воқеа асос қилиб олинган (7-расм).
расм. К.Брюллов. Помпейнинг сўнгги куни. Фрагмент.
Бу воқеа натижасида шаҳарнинг 30.000 аҳолисидан кўпчилиги ер остида қолиб кетгани ҳақида маълумотлар бор. Сувратда ер силкиниши натижасида шаҳарликларнинг бу воқеадан саросимага тушиб, ундан қутулиб қолиш учун қилаѐтган ҳаракатлари ифодаланади.
Асарнинг асосий ғоясида табиатнинг бешафқат инжиқликлари ва кишилардаги унга қарама-қарши ҳолда, ҳаѐтга интилиш истаклари, ҳаѐт ва ўлим ўртасидаги зиддиятлар ифодаланган. Буни биз сувратнинг чап томонидаги сағана зинапоялари атрофида тўпланган кишилар қиѐфасида кузатишимиз мумкин.
Асарнинг биринчи планида учта гуруҳ бор. Биринчи гуруҳда ифодаланган икки ўғил ўзларининг касал оталарини кўтариб қочаѐтганлиги, иккинчисида она ва бола ифодаланган. Ниҳоят учинчи гурухда эса ѐш эр- хотинлар тасвирланган.
Асар марказида зинапоядан йиқилиб, ўзини йўқотган она ва гўдак тасвирланган.
Бу ғоя том устидан йиқилаѐтган ҳайкал, бутпараст ва христиан рухонийлар тасвирида ҳам кўзга ташланади.
Асарда К.Брюллов сувратнинг чап юқори бурчагида ўзининг расмини бошига этюднигини қўйиб олган ҳолда тасвирлаганлигини кўрамиз.
Романтизм йўналишида асарлар яратган ўзбек график рассомларидан бири А.Циглинцевдир. Унинг юксак бадиий савиядаги асарлари орасида "Абу
Али ибн Сино — Буюк аллома" номли туркуми алоҳида диққатга сазовордир (115-расм).
Ушбу туркум 1980 йилда линогравюра услубида яратилган бўлиб "Китоб билим манбаи", "Устоз ва шогирд", "Жарроҳлик" мавзуларига
бағишланган. Бу асарларнинг биринчисида математика ва астрономия фани, иккинчисида мусиқа ва учинчисида жарроҳлик жараѐни акс этган.
Уларнинг учаласида ҳам устоз ва шогирд ўртасидаги муносабатлар ифода этилади. Бу триптихни мустақил кузатганда эътиборни сувратлардаги мазмун, улардаги кишилар, кишиларнинг ўзаро мулоқоти, асарда тасвирланган нарсалар ва уларнинг тасвирланиш сабаблари, тасвирланган воқеа ва кўринишларнинг қайси даврларга ҳослиги, воқеа содир бўлаѐтган жой, йилнинг фасли ва куннинг вақтига қаратиш лозим.
Шунингдек, асар композицияси, унинг ифода воситалари, тасвирларнинг ўлчамлари, ўлчам нисбатлари, ѐруғ ва соя нисбатлари, рассом маҳоратини ҳам унутмаслик керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
