Udk (372. 0) Magistratura bo„limi

Adolatparvarlik mezonlari 
“Adolatparvarlik mezonlari”ni qo„llash, hech kim mag„lub emasligini, balki 
barcha g„olib bo„lishini bildiradi. Konflikt vaziyatlar yеchimida qo„llaniladigan 
adolatparvarlik mezonlari qoidalari quyidagilardan iborat. 
1. Muammoni aniqlash 
Bu pedagog uchun muhim axamiyat kasb etadi. Bunda avval o„zingiz 
muammoni anglab еtishingiz va o„zingizni hissiyotlaringiz bilan o„quvchilaringiz 
emotsiyalarini farqlay bilishingiz lozim. Muammoni aniqlash jarayonida o„qituvchi 
sabrli va toqat qilgan holda, bosiq harakat qilishi lozim. Birinchi o„rinda 
muammoning sabablari aniqlanib, so„ngra umumlashtiriladi. Fikrlarining 
umumlashtiruvchi va yaqinlashtiruvchi o„rinlari topilib, umumkelishuv yo„lidan 
boriladi. Muammoni anglashda fikrni umumlashtiruvchi xususiyatlar va belgilarni 
aniqlab, belgilab olinadi. Konflikt– muammo mavjudligi uchun kelib 
chiqayotganligiga e‟tibor qarating va o„z diqqatingizni to„lig„icha muammoga 
qarating. Eng muhimi– diqqat, vaqt, energiya o„zga shaxsga qarshi emas, balki 
muammoga qaratilish kerak.
2. Muammoda fikrni jamlash 
Muammo – konflikt, ya‟ni kelishmovchilik yuzaga kelishi uchun sabab 
bo„lgan vaziyat hodisa, voqea hisoblanadi. Kichik maktab yoshidagi o„quvchilarda 
mana shunday vaziyat va hodisalar o„z-o„zidan kelib chiqmaydi. Uning o„ziga xos 
paydo bo„lish sabablari bor. Muammoni yuzaga keltirishda muhim rol o„ynagan va 
konflikt vaziyatga tushgan tomonlar maqsadlarini bir-biriga solishtirish orqali, 

---

44 
ulardagi umumiy va qarama– qarshi fikrlar belgilanadi. Bu jarayonda konflikt 
yеchimida, qo„llash mumkin bo„lmagan qoidalar mavjud. Ular: 
ziddiyat bahonasida tomonlardan biri umr bo„yi bo„lib turgan nizolarni 
sanab chiqishi, ularni ular kelib chiqqan paytda emas, aynan yangitdan vujudga 
kelgan ziddiyatli vaziyatda qo„llash, esga olish va avvalgi ayblari uchun jazolash 
mumkin emas. Ba‟zida bu mumkin bo„lmagan qoidalarni maktab o„qituvchilari 
o„zlari bilmagan holda qullaydilar. Shuningdek, “u meni ko„p behurmat qilgan-u, 
hech qachon kechirim so„ramagan” tarzidagi hissiyotlarga berilish, barcha nizolar 
tarixini doston qilish hollari uchraydi; 
konflikt sharoitida, uning kelib chiqishida, umuman rivojida kim ko„proq 
aybdor ekanligiga bor kuchni berish mumkin emas. Umuman konflikt vaziyatlarda 
kim haq, kim nohaq ekanligini aniqlash - konfliktni tipikka kiritish usuli 
xisoblanadi. Har bir odam o„ziga yarasha o„z haqiqatini yaratadi. Shu boisdan, 
ziddiyatni yеchishda – kim aybdor ekanligini qidirish mumkin emas. Chunki 
konflikt vaziyatlarda barcha o„zini noan‟anaviy tutishi mumkin. Konfliktlarda 
aybdor shaxs bo„lmaydi! Konfliktlarda ba‟zan konflikt yеchimidan uzoqlashib, 
qilgan ishlarida boshqalarni ayblash o„rinlarini ko„rsatib berish orqali konflikt 
еchimi topilmaydi. Ya‟ni bu usulda tomonlar faqat bir birlarini ayblash usulida 
konfliktni keltirib chiqargan muammo yutib chiqadi. Chunki muammo borasida 
hech kim o„ylamaydi. Aybdorni qidirish – uni jazolash talab etiladi. Kuzatishlar 
natijasida shu narsa ma‟lum bo„ladiki aksariyat o„qituvchilar xuddi shu usuldan 
boradilar va o„zlariga nisbatan yosh o„quvchilarda nafrat hissini shakllantiradi. 
Konflikt yechimini topishda fikr va emotsiyalarni muammoga yo„naltirib, 
vujudga kelgan muammo borasida qayg„urish, butun energiyani muammoning 
еchimini topishga qaratish yuqori natija beradi. Bunda o„qituvchi bolaning fikrlash 
doirasiga qarab muomalada osuda, bosiq, tinch, hurmat va izzat qilgan holda 
yondoshsa maqsadga to„liqligicha erishadi.