Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
440 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
sevgi-muhabbatga qarama-qarshi illat sifatida ta`riflaydi. 
Abu Ali Ibn Sino asarlarida kamolotga erishishning birinchi mezoni-ma’rifatni 
egallashga da’vat etadi. Chunki ilm-fan insonga xizmat qilib, tabiat qonunlarini ochib 
avlodlarga yetkazishi kerak. “Bu maqsadga yetishish uchun inson qiyinchiliklardan 
qo’rqmasligi zarur”, – deydi u. Bilimsiz kishilar johil bo’ladi, ular haqiqatni bila 
olmaydilar, deb ularni yetuk bo’lmagan kishilar qatoriga qo’shadi. Bunday 
kishilardan ilmiy fikrlarni sir tutish kerakligini ta’kidlaydi. 
Dunyoda, Ibn Sino qarashicha, zaruriy tarkibiy qism sifatida adolatli 
garmoniya mavjuddir. “ Yomonlik mana shu garmoniyaga zaruriy tarkibiy qism 
bo’lib kiradi. Yomonlikning bo’lishi zaruriy va muqarrardir, chunki hamma jismlar 
zaruriyatdan bir-biri bilanbog’liqir ”. “Shuning uchun, deydi u –predmetlar bir-biri 
bilan qo’shilganda, biri ikkinchisini yo’q qilishi muqarrardir”[5,16]. Yaxshilik va 
yomonlik tushunchasi nisbiy bo’lib, ular bir-biriga o’tib turadi. Ma’lum vaqtda ayrim 
narsa yaxshilik deb hisoblansa, boshqa vaqtda yomonlik bo’lishi mumkin. Masalan, 
afyun dorisining oz miqdorda qo’llanilishi inson uchun foydali bo’lsa, normadan 
tashqari ishlatilishi teskari natijaga olib keladi.Yomonlik va yaxshilik ta’rifidan 
so’ng, Ibn Sino lazzat va azob-uqubat kategoriyalariga o’tadi. Azob-uqubat, uningcha 
yaxshilikning mohiyatda yo’qligidir. Lazzatni Ibn Sino 2 turga bo’ladi: 
1.
Quyi forma – hissiy lazzat, 
2.
Oliy forma – ruhiy lazzat. 
Uning uchun ruhiy lazzat hissiy lazzatdan yuqori turib, takomillashgan va 
aqlga to’g’riroqdir. Tashqaridan qaraganda, inson uchun lazzat va yaxshilik kishining 
yaxshi kiyinishida va lazzatli taom yeyishida, deb hisoblasa, bo’lardi, lekin Ibn Sino 
bu masalani chuqurroq va kengroq tushundi. “ Agar aql ko’zi bilan qarasak, – deydi 
u, – saxiylik, maqtov, tashakkur kabi boshqa motivlar ham kishida zavq uyg’otishi 
mumkin”. U, faqat hissiy lazzatga beriluvchi, ruhiy lazzatni ikkinchi qatorga 
qo’yuvchi odamlarga qarshi chiqadi, “ Kishi faqat ruhiy kamolotni egallab,– deydi 
Ibn Sino, – undan keyin ba’zi hissiy lazzatlarga berilishi mumkin”. 

---