Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
442 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
mo’tadillik, aqllilik, ehtiyotkorlik, qat’iyatlik, sadoqat, intilish, uyatchanlik,
ijrochilik va boshqalarni kiritadi. U toqat, saxovat va mo’tadillikni insonning hissiy 
bilishiga kiritadi,chidamlilik, aqllilikni g’azab quvvatiga, donolik, ehtiyotkorlik, 
ziyraklik, sadoqat, uyatchanlik, ijrochilik, achinish, sofdillik va boshqalarni tafovut 
quvvatiga kiritadi. 
Ibn Sino , insonning yaxshi axloqiy fazilatlariga kishilarning yomon xulq va 
xatti-harakatlarini qarama-qarshi qo’yadi. U, inson qochishi kerak bo’lgan 
nuqsonlarga aldash, nafrat, zaiflik,rashk, adovat,o’ch olish, sergaplik, so’kinish, 
bo’xton, bema’nilik, irodasizlik va boshqa yomon xislatlarni kiritadi. Eng katta 
nuqson deb, kishining yuksak fazilati hisoblangan, ilmga qarama-qarshi turgan 
johillikni tushunadi. Uningcha, yanglishish–fikr ravshanligiga, ahmoqlik–ziyraklikka, 
nafrat–sevgiga, takabburlik va shafqatsizlik – adolatga qarshi turadi. Axloq 
normalarini kasb etishda odat katta rol o’ynaydi, “ Yomon xulq kabi, yaxshi xulq 
ham odat tufayli erishiladi. Insonda yaxshi axloqiy fazilatlar paydo bo’lishi uchun 
unga nima yetishmaydi? Bu fazilatlarni egallash uchun, Ibn Sino ularni tayyorlash 
kerakligini va boshqalarga bu ishda yordamlashishni maslahat beradi. Bu borada 
jamiyat inson do’stligi va kishilarning birga yashashi qanday rol o’ynashini ko’rsatib 
berdi. U, inson individualizmi va munofiqligiga qarshi chiqadi, yuzaki do’stlikning 
zararligini fosh qilib tashladi, haqiqiy do’stlarni soxta do’stlardan farq qilishga 
maslahat beradi. Faqat boshqalar bilan aloqa qilib, kishi o’zining moddiy va 
ma’naviy ehtiyojini qondirishi, yaxshi axloq normalarini o’zgartirishda bir-biriga 
yordam berishi mumkin. “Inson bir-biri bilan aloqa qilishga muhtoj bo’lgani uchun,– 
deydi Ibn Sino, – u boshqalar bilan qo’shnichilikda yashashga harakat qiladi, o’z 
talabini qondirish uchun mahsulotni boshqalar bilan ayirboshlaydi, dushmanlardan 
saqlanish uchun boshqalar bilan birlashadi. Shu asosda kishilarda birlik hissi, 
boshqalarga muhabbat va umumiy axloq negizi ishlab chiqiladi”. Ibn Sino fikriga 
ko’ra, inson axloqiy fazilatlarining takomillashuvida, yaxshi do’st katta rol o’ynaydi.
Yaxshi, do’st, – deydi u, – kishining hamma yaxshi va yomon sifatlarini aks etuvchi 

---